________________
પ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાનત્ત્વની અપેક્ષાએ લઘુભૂત પણ વ્યાપ્તિપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાનત્યેન કારણ માનવાનું યોગ્ય નથી’’ આ પ્રમાણેના મીમાંસકના અભિપ્રાયના અનુસંધાનમાં મીમાંસકના મતમાં દૂષણાન્તર જણાવે છે. ગ્રિ... ઈત્યાદિ ગ્રંથથી આશય એ છે કે વ્યાપ્યતાવચ્છેદકપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાનત્વેન, અનુમિતિની પ્રત્યે કારણતા માનીએ તો વ્યાપ્યતાવચ્છેદકŁમત્વપ્રકારક ‘ઘૂમવાનું પર્વતઃ' ઈત્યાઘાકારક જ્ઞાનથી પણ અનુમિતિની આપત્તિ આવશે. યદ્યપિ ગૃહ્યમાણવ્યાપ્યતાવચ્છેદકપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાનને કારણ માનીએ તો કેવલ ‘ધૂમવાન્પર્વતઃ' ઈત્યાઘાકારક પક્ષધર્મતાજ્ઞાનથી અનુમતિની આપત્તિ નહીં આવે. કારણ કે તે જ્ઞાન ગૃહ્યમાણવ્યાપ્યતાવચ્છેદક (વર્તમાનકાલીનવ્યાપ્યતાવચ્છેદક) પ્રકારક નથી. પરન્તુ ચૈત્રના ગૃહ્યમાણવ્યાપ્યતાવચ્છેદકપ્રકારકજ્ઞાનથી મૈત્રને કેવલ ‘ધૂમવાન્પર્વતઃ’ ઈત્યાઘાકારક જ્ઞાનથી અનુમિતિનો પ્રસંગ આવશે. એતાદશ અનુમિતિની આપત્તિના નિવારણ માટે, ‘તત્પુરુષીયગૃહ્યમાણવ્યાપ્યતાવચ્છેદકપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાન, તત્પુરુષીયઅનુમિતિની પ્રત્યે કારણ છે.' આ પ્રમાણે કાર્યકારણભાવ કરો તો અનન્તકાર્યકારણભાવની આપત્તિ આવશે. વિશિષ્ટવૈશિષ્ટ્યાવગાહિ– જ્ઞાનન્થેન કારણતાવાદિના મતે પણ ચૈત્રના તાદશ જ્ઞાનથી મૈત્રને અનુમિતિનો પ્રસઙ્ગ આવશે- એવી શંકા કરી શકાય છે. પરન્તુ એ બરાબર નથી. કારણ કે તાદશજ્ઞાનન્વેન કારણતાવાદિ એવા મારા મતે તાદશવ્યાપ્તિપ્રકારકપક્ષધર્મતાજ્ઞાન સમવાયસંબંધથી સ્વાશ્રયમાં સમવાયસંબંધથી અનુમિતિને ઉત્પન્ન કરે છે. તેથી એતાદશ સમવાયઘટિત એક જ કાર્યકારણભાવ છે, અનંતા નથી. ચૈત્રના વ્યાપ્યતાવચ્છેદકપ્રકારકજ્ઞાનથી મૈત્રના કેવલ ‘ધૂમવાન્પર્વતઃ' ઈત્યાઘાકારક જ્ઞાનથી અનુમિતિની આપત્તિના નિવારણ માટે,
-
७
