Karikavali Muktavali Vivaran Part 01

SR No.: 005698
Original Sutra Author: N/A
Author: Chandraguptasuri
Publisher: Mokshaiklakshi Prakashan
Publication Year: 1987
Total Pages: 198
Language: Gujarat
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 77

૨૭૨
કારિકાવલી-મુક્તાવલી-વિવરણ વિશેષ ગુણેનો પાકદિના કારણે સ્વોત્પત્તિના તૃતીયક્ષણમાં નાશ થતો હોવાથી તાદશ તૃતીય ક્ષણવૃત્તિધ્વંસ પ્રતિયેગી સ્વરૂપ ક્ષણિક વિશેષ ગુણ રૂપાદિ પણ છે. અને તાદશ રૂપાદિમત્ત્વ સમવાય સંબંધથી પૃથ્યાદિમાં હોવાથી ત્યાં અતિવ્યાપ્તિ આવે છે. પરંતુ પ્રકૃતિ સ્થળે ક્ષણિક વિશેષ ગુણવત્વને અર્થ, “ચારક્ષણવૃત્તિ એવા જન્ય પદાર્થમાં નહિ રહેનારી જે જાતિ તજજતિમદ્દ વિશેષગુણવત્ત્વ છે. તેથી રૂપાદિ ગુણને લઈને પૃથ્યાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે, કારણ કે રૂપત્વજાતિ જેમ કદાચિત્ બે ક્ષણ વૃત્તિ જન્ય રૂપમાં રહે છે તેવી રીતે કવચિદ ચારક્ષણવૃત્તિ જન્ય રૂપમાં પણ રહે છે. તેથી ચતુરક્ષણવૃત્તિ જન્યાવૃત્તિ જાતિ રૂપસ્વાદિ ન હોવાથી તજજાતિમદ્દ વિશેષગુણ રૂપવન્યૂળ્યાદિમાં અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. જ્યારે જન્યજ્ઞાનાદિ અને આકાશને વિશેષ ગુણ શબ્દ તે, ક્યારે પણ ચાર ક્ષણ રહેતું નથી. તેથી ચતુઃ ક્ષણવૃત્તિ જન્ય રૂપાદિ પદાર્થમાં અવૃત્તિ જાતિ જ્ઞાનત્યાદિ અને શબ્દવ છે તજજાતિમદ્દ વિશેષ ગુણવત્ત્વ આત્મા અને આકાશમાં જ છે. તેથી કેઈ દોષ નથી. અહીં યાદ રાખવું કે પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ જ્ઞાનાદિ વિશેષ ગુણો અને શબ્દ બે જ ક્ષણે વૃત્તિ હોવાથી “ત્રિક્ષણવૃત્તિ જન્યાવૃત્તિ' કહ્યું હતું તે પણ ચાલત પરંતુ અપેક્ષાબુદ્ધિ સ્વરૂપ જ્ઞાન ત્રણ ક્ષણ સુધી રહે છે. તેથી જ્ઞાનત્વ જાતિ ત્રિક્ષણવૃત્તિ જન્ય જ્ઞાનમાં [અપેક્ષાબુદ્ધિમાં] વૃત્તિ જ હેવાથી તેનું ગ્રહણ ન થાત. માટે તેને સંગ્રહ કરવા “ચતુ ક્ષણનું ઉપાદાન કર્યું છે. અપેક્ષા બુદ્ધિ ત્રણ જ ક્ષણ વૃત્તિ હોવાથી જ્ઞાનત્વ જાતિ ચતુ ક્ષણવૃત્તિ જન્ય પદાર્થમાં અવૃત્તિ હોવાથી હવે તેને સંગ્રહ થઈ શકે છે. જ્ઞાનને બે ક્ષણ વૃત્તિ માન્યા પછી અપેક્ષાબુદ્ધિને ત્રણ ક્ષણ વૃત્તિ શા માટે માનવી જોઈએ? એ કહેવું ગ્ય નથી કારણ કે, “પ્રથમક્ષણે અપેક્ષાબુદ્ધિની ઉત્પત્તિ, દ્વિતીય ક્ષણે દ્વિવાદિ સંખ્યાની ઉત્પત્તિ, તૃતીય ક્ષણે દ્ધિત્વનું નિર્વિકલ્પક જ્ઞાન અને ચતુર્થક્ષણે દ્વિવાદિ સંખ્યાનું સવિકલ્પક પ્રત્યક્ષ થાય છે.” આ અવસ્થામાં અપેક્ષાબુદ્ધિ સ્વરૂપ જ્ઞાનને બે ક્ષણ જ વૃત્તિ માનીએ તે તૃતીયક્ષ અપેક્ષા