________________
કારિકાવલી-મુકતાવલી-વિવરણ વિશેષગુણભિન્નત્વ પદનું ઉપાદાન કરવાથી તેમજ પટના અસમવા િકારણના લક્ષણમાં તુરતંતુ સંગ ભિન્નત્વ પદના નિવેશથી અતિવ્યાપ્તિ નહીં આવે. અસમવાકય કારણના સામાન્ય લક્ષણમાં આત્મવિશેષગુણભિન્નત્વને જેમ નિવેશ કર્યો છે. તેવી રીતે તુરીતતુસંગભિન્નત્વને નિવેશ નહિ કરી શકાય. કારણ કે તુરતંતુ સંગ પટની પ્રત્યે અસમવાય કારણ નથી પરંતુ તુરી પટના સંગની પ્રત્યે તે તે અસમાયિ કારણ છે જ. આથી સ્પષ્ટ છે કે આત્માના વિશેષ ગુણો કાર્યમાત્રની પ્રત્યે અસમવાય કારણ નથી. જ્યારે તુરીતતુ સંગ પટની પ્રત્યે જ અસમવયિ કારણ નથી. તેથી પટના અસમવાય કારણના લક્ષણમાં જ તુરતંતુ ચાગભિન્નત્વપદને નિવેશ કર જોઈએ. આવી જ રીતે અભિધાતાદિની પ્રત્યે પણ વેગાદિ કારણું અભિવાતાદિના સમવાય કારણ દ્રવ્યમાં સમવાય સંબંધથી વર્તમાન હોવા છતાં તેને અસમાયિ કારણ માનતા ન હોવાથી અભિઘાતાદિના અસમાયિ કારણના લક્ષણમાં વેગાદિ ભિન્નત્વ પદને નિવેશ કરે જઈએ. વેગાદિને વેગ તથા સ્પદાદિના અસમાયિ કારણ મનાય છે. તેથી પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ અસમવાય કારણના સામાન્ય લક્ષણમાં વેગાદિ ભિન્નત્વનું નિવેશ કરી શકાશે નહિ. અત્ર મળેિ .....ઈત્યાદિથી પરવરિરિમિતિ સામાન્યક્ષ ઘઈસિતમ ” અહીં સુધી ગ્રન્થ સ્પષ્ટ. છે. તેનું વિવરણ તર્કસંગ્રહના વિવરણમાં અસમવાયિકારણના નિરપણ વખતે કરેલું છે. સમવાચિકારણથી ભિન્ન તથા અસમાયિકારણથી ભિન્ન એવા કારણને નિમિત્ત કારણ કહેવાય છે.