________________
.
२१
પદાર્થો દેશ . ननु कथमेत एव पदार्थाः १ शक्तिसादृश्यादीनामप्यतिरिक्तपदार्थत्वात् । तथा हि-मण्यादिसमवहितेन वह्निना दाहो न जन्यते, तच्छ्न्ये न तु जन्यते, तत्र मण्यादिना वहूनौ दाहानुकूला शक्ति नाश्यते, उत्तेजकेन मण्याद्यपसारणेन च जन्यत इति कल्प्यते । एवं सादृश्यमप्यतिरिक्तः पदार्थः तद्धि न घट्सु भावेष्वन्तर्भवति सोमान्येपि सत्त्वात् , यथा गोत्व नित्य तथाऽश्वत्वमपीति सादृश्यप्रतीतेः । नाप्यभावे, सत्त्वेन प्रतीयमानत्वादिति चेत्-न । मण्याद्यभावविशिष्टवन्यादेर्दाहादिक प्रति स्वातन्त्र्येण मण्यभावादेरेव वा हेतुत्व कल्प्यते, अनेनैव सामञ्जस्येऽनन्तशक्ति-तत्प्रागभाव-धंसकल्पनानौचित्यात् । न चोत्तेजके सति प्रतिबन्धकसद्भावेऽपि कथ दाह इति वाच्यम् । उत्तेजकाभावविशिष्टमण्यभावस्य हेतुत्वात् । सादृश्यमाप न पदार्थान्तर किन्तु तद्भिन्नत्वे सति तद्गतभूयोधर्मवत्त्वम् । यथा चन्द्रभिन्नत्वे सति चन्द्रगताहलादकत्वादिभत्त्व ‘मुख चन्द्रसादृश्यमिति ॥
. -॥ अथ पदार्थोद्देशः ॥द्रव्य गुणस्तथा...... त्या भूत आरिमा 'सया २१३५ ગુણેથી અતિરિક્ત કમ નથી.” એમ માનનાર ભૂષણકારના મતનું નિરાકરણ કરવા પ્રથમ “તથા પદનું ઉપાદાન છે. અને “વાધિ: કરણથી અતિરિક્ત અભાવ નથી અર્થાદ અભાવ અધિકરણ સ્વરૂપ
છે. એમ માનનારા પ્રાભાકરેના મતનું નિરાકરણ કરવા દ્વિતીય : "तथा' ५४नु उपाहा छ. 'द्रव्यं गुणस्तथा......' त्या6ि अंथ . ઉદ્દેશ છે. તર્કસંગ્રહના વિવરણમાં જણાવ્યા મુજબ ઉદ્દેશવાક્યનું અને વિભાગ વાક્યનું કામ એક જ હોવાથી ઉદ્દેશગ્રંથથી જ પદાર્થત્વના વ્યાપ્ય દ્રવ્યત્વાદિ યાવદ ધર્મવિશિષ્ટ ધમી માં પદાર્થવનું જ્ઞાન થઈ જાય છે. તેથી દ્રવ્યવાદિ ધર્મ વિશિષ્ટ સાત ધમીથી અન્યૂન અને અનતિક્તિ પદાર્થ છે. એનું જ્ઞાન સપ્તપદના પ્રયોગ વિના પણ શકય હોવાથી યદ્યપિ સપ્ત પદ મૂલમાં નિરર્થક છે. પરંતુ તાદશ અર્થ તે સ્પષ્ટીકરણ માટે જ સપ્ત પદનું ગ્રહણ છે. જેથી મૂલમાં દેષ નથી.
