________________
લાયુનિરૂપણ
૧૩ અહી દેશમાં માત્ર “ વામિત્રજન્ત' પદનું જ ઉપાદાન કરીએ તે ત્વગિન્દ્રિયમાં સ્પર્શાભિવ્યજકત્વની જેમ સ્પર્શત્વનું પણ અભિવ્યજકત્વ હોવાથી “મિરત્વવિદિાતાર સ્વરૂ૫ wવૈવામિન્ચ ન હોવાથી સ્વરૂપસિદ્ધિ આવશે, તેના નિવારણ માટે હવંશમાં “પવિ૬ મળે” આ પદનું ઉપાદાન કર્યું છે. જેથી સ્વરૂપાસિદ્ધિ નહીં આવે કારણ કે ત્વગિન્દ્રિયમાં રૂ૫– રસ–ગન્ધા–ભિવ્યજકતાભાવવિશિષસ્પર્શોભિવ્ય-જકત્વ હોવાથી વિવક્ષિત હેતુ છે જ, વંશમાં “a” કારને નિવેશ ન કરીએ તે રૂપાદિમાંથી સ્પર્શનું વ્યજકત્વ તે મનમાં પણ છે. અને ત્યાં વાયવીયત્વ” સ્વરૂપ સાધ્ય ન હોવાથી વ્યભિચાર આવે છે. તેના નિવારણ માટે હવંશમાં 4 કાર નિર્દિષ્ટ છે. મનમાં સ્પર્શાભિવ્ય
જકત્વની જેમ રૂપાદ્યભિવ્યજકત્વ પણ હોવાથી વિવક્ષિત રૂપાઘ– ભિવ્યજકત્વાભાવવિશિષ્ટ સ્પર્શાલિવ્યંજકત્વ ન હોવાથી સાધ્ય ન હોવા છતાં વ્યભિચાર નહીં આવે. યદ્યપિ ત્વગિન્દ્રિય અને સ્પર્શાદિના સનિષ્કર્ષમાં પણ રૂપાવભિવ્ય—જકત્વાભાવવિશિષ્ટ સ્પર્શવ્યંજકત્વ - છે અને સાધ્ય નથી. તેથી તાદશાસનિકર્ષમાં વ્યભિચાર આવે છે.
પરંતુ સક્નિકર્ષમાં વ્યભિચારનું નિવારણ કરવા હેવંશમાં દ્રવ્યત્વ
પદને પણ નિવેશ સમજી લેવો. સનિકર્ષમાં દ્રવ્યત્વ ન હોવાથી - વ્યભિચાર નહીં આવે. પ્રાણવાયુથી આરંભીને મહાવાયુ સુધીને વાયુ વાયવીય વિષય છે. યદ્યપિ પ્રશસ્તપદભાષ્યમાં “શરીર-ઈન્દ્રિયવિષય અને પ્રાણવાયુ” આ ચાર ભેદથી અનિત્યવાયુને ચતુર્વિધ - વર્ણવ્યો છે. પરંતુ લાઘવથી અહીં. વિષયસ્વરૂપવાયુમાં જ પ્રાણવાયુને સમાવેશ કર્યો છે. એ વાયુ પણ હદયાદિ ભિન્ન ભિન્ન સ્થાનમાં રહેવાના કારણે અને મુખમાંથી નીકળવાદિ ભિન્ન ભિન્ન ક્રિયાઓના કારણે પ્રાણાપાનાદિ ભિન્ન ભિન્ન સંજ્ઞાઓને પ્રાપ્ત કરે છે.
/ રૂતિ વાયુનિફળમ્ II.
