________________
૧૭
કષાયા અને આસક્તિ એ જ સસાર
જોકે ક્રિયામાત્રથી કમેં બંધ થાય છે, છતાં રાગ-દ્વેષાદિ કપાયા અને આસક્તિવાળા આત્માને થનાર કમ બધ; કષાયા અને આસક્તિની તરતમતા મુજબ ન્યૂનાધિક સ્થિતિવાળા તથા શુભાશુભ ફળ દેનારા બને છે અને તે સાંપરાયિક કહેવાય છે.
તથા કષાયે। અને આસક્તિરહિત આત્માને થનાર કર્મબંધ કષાયેા અને આસક્તિના અભાવને લીધે ફક્ત એ જ સમયની સ્થિતિવાળા હાય છે અને તે જૈત પરિભાષામાં ઈર્ષ્યાપથિક કહેવાય છે
આ રીતે રાગ-દ્વેષાદિ કષાયેા અને આસક્તિને કારણે થતા આરબ-સમાર ભરૂપ જીવહિ સાથી કર્માં બંધાય છે. અને તેથી જ તેના અભાવમાં કમુક્ત થવાનું જૈન દર્શન માને છે.
ભીના કપડા ઉપર લાગેલી ધૂળ જેમ કપડા સાથે ચેરી એકમેક થઈ જાય છે અને તે સાફ કરવા માટે મેલ અને ચીકાશ મુજબ તેવા તેવા પ્રયત્નો કરવા પડે છે, તે રીતે કમાયા દ્વારા બાંધેલા કર્મો આત્માસાથે સંબદ્ધ થઈને દી કાળસુધી ચોંટી રહે છે અને પૂર્ણ સમયે તે તે કમીના ઉદ્દય થતાં તેનું ફળ જીવને ભગવવુ પડે છે, અથવા તે તે કર્મોને ક્ષય કરવા માટે તેવા તેવા તપશ્ચર્યાદિ અનુષ્ઠાન કરવા પડે છે.
પરંતુ સૂકા કપડાં ઉપર લાગેલી રજ તેને ખંખેરતાની સાથે જ જેમ કપડાથી છૂટી પડી જાય છે તે રીતે રાગદ્વેષાદિ કષાયારૂપી ચિકાસ વિના માત્ર ચોગાના વ્યાપારથી બંધાયેલાં કર્માં પ્રયત્ન વિના જ આત્માથી છૂટાં પડી જાય છે.
સારાંશ એ છે કે—ત્રણેય પ્રકારના યોગેની સમાનતા હોવા છતાં તેમાં જો કષાયે। ભળેલા ન હાય તેા કર્મોના સ્થિતિબંધ અને રસબંધ થતા નથી. આ કારણથી જ એ મુળે તે મૂઢ્ઢાળે કહેલ છે.
આવુ સમજીને સંસારનું પરિભ્રમણ રોકવા માટે મુમુક્ષુએ વિધયકષાયે ડી માનસિક, વાચિક કે કાયિક ક્રિયાએના નિરાધ કરવા જોઈએ. તેથી કમ બંધ પણ ન થાય અને સંસારનું પરિભ્રમણ પણ અટકી જશે.
હરકેાઈ વ્યક્તિ તઘોગ્ય પુરુષાથ કરીને ક`મુક્ત થઈ શકે છે. આ રીતે મુક્ત થયાના અનેક જ્ઞાતિના અનેક વ્યક્તિના દૃષ્ટાંતા માજુદ છે. મુક્ત થયા પછી તે વ્યક્તિ અન્યસિદ્દોની જેટલીજ પૂજ્ય અને છે.
२
