________________
૧૪
અહિંસા એ માનત્રતાનું નવનીત છે. આધ્યાત્મિક સાધનામાં અહિંસાનુ મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન છે. બધા ધાર્મિક અનુષ્ઠાનો આ અહિંસાથી જ વિત છે અને તેને આધારે જ તે બધા નવપલ્લવિત, પુષ્પિત અને ફલિત થાય છે. અહિંસાના અભાવમાં કોઈપણ સાધના જીવિત રહી શકે નહી,
તેથી જ તીથ કરાએ સાધનામાં અહિંસાને મુખ્ય સ્થાન આંપ્યુ છે, પાંચ મહાવ્રતામાં પાછલા ચાર અહિંસાથી જ સબહુ છે. જે સાધકના જીવનમાં અહિંસાદયા-અનુકંપા અથવા સામ્યભાવનું પવિત્ર ઝરણું વહેતું નથી ત્યાં સત્ય-અસ્તેયબ્રહ્મચય અને અપરિગ્રહના વિકાસ થવા પણુ અસભવિત છે. તેથી સ્પષ્ટ છે કેઅહિંસા સાધનાના પ્રાણ છે અને તેથી જ પ્રથમાધ્યયનના દરેક ઉદ્દેશાને અંતે કહ્યું છે કે
“ષટ્કાયના મારંભને સમજીને, તેથી થતી હિંસાથી જે સાધક સંથા દૂર રહે તે જ ખરા મુનિ છે’’
"
આથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે— પૃથ્વીકાયાદિમાં પણ જીવ છે'-તે સબંધી જેને જ્ઞાન જ નથી તે તેના આરંભ–સમારંભથી દૂર રહી શકે જ નહીં. તેની પ્રવૃત્તિ હિંસામય જ રહે. ફલતઃ ૮૪ લાખ જીવાયેાનિરૂપ સંસારમાં તે ભટકતા જ ફરે.
પરંતુ, જેને તદ્દષયક જ્ઞાન હેાય છે તે તેને આરંભ-સમારંભ કરતા પણ નથી, બીજાં પાસે કરાવતા પણ નથી અને અંતે તે કમમુક્ત થઈ જાય છે. આર’ભસમારંભથી વિવશ બનેલા જીવ સંસારમાં આંધળાની જેમ આમતેમ ભટકે છે.
કયારેક તે નરતિના ભીષણ દુ:ખા ભેગવે છે,
ક્યારેક તે તિય ચગતિમાં ક્ષુધાપિપાસા તથા ભયાદિના ત્રાસ વેઠે છે, કયારેક તે મનુષ્યતિમાં અનેક પ્રકારના આધિવ્યાધિ અને ઉપાધિ જન્મ કાના અનુભવ કરે છે, અને
કારેક પુણ્યયેગે પ્રાપ્ત થયેલ દેવગતિમાં પણ તે જીવ માનભંગ તથા અપઋદ્ધિ-સિદ્ધિ આદિને કારણે માનસિક દુઃખાના અનુભવ કરે છે. આ બધા દુ:ખાથી ગભરાઈને તે જીવ તેના નિવારણ માટે પુનઃ જીવહિંસાદ્વારા અકાર્યો કરવામાં પ્રવૃત્ત થાય છે. ફુલતઃ નવાકર્માના ખૂધ અને તેના વિપાકાય ચાલુ જ હે છે.
એમ સસામાં પરિભ્રમણ અને દુ;ખપર પરા અવિચ્છિન્નરૂપે ચાલુ જ રહે છે.
આ રીતે દુ:ખ઼ા સહન કરતાં કરતાં અકામ નિજ રા દ્વારા ઉપાર્જિત પુણ્યપુજને માવે જીવને મનુષ્યભવ, સપૂણ ક્રિયા, દીર્ધાયુ, સ્વાસ્થ્યાદિ ઉત્તમ