________________
૩૨૯
આ મનુષ્યનિ જ એવી નિ છે જેમાં વિનય, વિવેક, : આદર, દયા દાન, સેવા, અહિંસા, પરોપકાર ક્ષમા, પ્રેમ
આદિ ગુણેની કેળવણી અને ખિલવણીની સંભાવના ને . શકયતા. છે ગુણોનું ઘડતર થાય છે અને એ ઘડતર પર જ પછી સાધનાની ઈમારતનું ચણતર થાય છે.
જીવ જે સ્થાન પર-હોદ્દા પર છે તે હોદાથી તે પદ | (Post) પરથી તેનું કર્તવ્ય–ફરજ ન્યાય, નીતિ પ્રામાણિકતાપૂર્વક બજાવે વિનય અને વિવેકથી પ્રાપ્ત અધિકાર (સત્તા)ને સદુપયોગ કરે તો તે જીવ મહાન બની જાય છે. આમ કરવાથી અનંતાનુબંધીને કષાય ટળે છે અને સમ્યગૂભાવ પ્રગટે છે. જે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ–ભાવ આપણને મળ્યાં હોય તેને સમ્યગ્રભાવથી સાધન બનાવી સાધના કરી શકાય છે.
જ્યાં સુધી આ દેહ છે અને કર્મને વિપાક છે ત્યાં સુધી ગમે તેવી રિદ્ધિ-સિદ્ધિ–વૈભવ-સંપત્તિ-સાધનસામગ્રી હોય તેય જીવ જગતને દેણદાર છે. પણ લેણદાર નથી. લેણદાર તે કેવલિ ભગવંતે, અરિહંત ભગવંતે, સિદ્ધ ભગવંતે જ છે. સર્વેની સ્થિતિ એવી છે કે લેણાની જરૂર નથી અને દેણું ઊભું નથી.
એક કીડાની જેમ જગતની લાતે—પાટુ સહન કરી આધ્યાત્મમાગે ઉપસર્ગો અને પરિષહ સહન કરીને, સમભાવે સહન કરીને પરમેશ્વર થવાય છે. કઈ પણ દેહધારી જીવ દેણદાર છે. ઘાતિ કર્મો ચૂકવીએ અર્થાત્ ખતમ કરીએ તે જ દેણદાર મટી શકાય એમ છે.
" કેવળ વર્તમાનકાળ સમજીને ધર્મ સમજવાને નથી. ધર્મને સંબંધ ત્રણે કાળ સાથે છે. આપણી વર્તમાન દશા
