________________
૩૧૪
આત્મજ્ઞાન ત્યાં મુનિપણું શ્રીમદે મૂકેલ છે. કારણ જ્ઞાન એ મૌનતત્વ છે. વચનગ એ જ્ઞાનતત્વને આધાર લઈને બહાર નીકળે છે. પરંતુ વચનગ એ જ્ઞાનતત્ત્વ નથી. જ્ઞાન એ બેલતત્વ નથી. જો તેમ હોત તે સિદ્ધભગવંત પણ બેલતા હતા. મુનિપણું એટલે મૌન અવસ્થા. જ્ઞાનસ્વરૂપમાં સ્થિત થવું, નિર્વિકપતા સેવવી. વચનગને સંબંધ શરીર સાથે છે, ઉભય જડ પૌલિક તત્ત્વ છે.
જે વસ્તુ જેની સાથે પરમાર્થિક ભાવે અભેદ હોય તેમાં કાળક્ષેપ ન હોય, સદા હોય જ.
જ્ઞાન અને વચનગ એ ભેદ-તત્ત્વ છે છતાં વચનગ જ્ઞાન વડે નીકળે છે જ્ઞાનને આધીન વચનગ છે. વચનયોગને આધીન જ્ઞાન નથી. તેથી મૌન સેવવું તે ઉચિત છે. મતિજ્ઞાન અને શ્રતજ્ઞાન પણ જ્ઞાનના આધારે છે. પણ ભેદ તત્ત્વ છે. સાદિ–સાંત છે. કેવળજ્ઞાન નિત્ય છે. મૌન રહીએ તે બલવાનું બંધ થાય પણ જ્ઞાન વગરના ન થઈએ. જ્ઞાનને સાચો અર્થ અબેલ છે. મૌન= અબેલ રહીએ તે જ્ઞાન થાય. મતિ-અવધિ-મન:પર્યવ-કેવળજ્ઞાન એ મૂકજ્ઞાન છે. શ્રત જ્ઞાન એ બેલતું જ્ઞાન છે. આધાર ભલે મતિ આદિ ચાર મૂકજ્ઞાનને લે.
જેમ શરીર અને આત્માનો વિવેક ભૂલી જઈએ છીએ અને શરીરને આત્મા માનીએ છીએ તેમ જ્ઞાન અને બોલને વિવેક ભૂલી જઈને બેલને જ્ઞાન સમજી લઈએ છીએ.
દ્રવ્યમૌન એ જીભથી ન બોલવું તે છે પરંતુ અંદરથી વિચારણા-વાતે કરીએ છીએ. ભાવમૌન એટલે નિર્વિકલ્પ
