________________
૩૦૫
આત્માને જ્ઞાન-દર્શન ઉપગ આમાના પ્રદેશને આધાર લઈને નીકળવા છતાં સ્વ-ક્ષેત્રે જેતે નથી. કર્મબન્ધ થવાનું કારણ શું? આત્માને જ્ઞાન-દર્શન ઉપયોગ જ્યાંથી [સ્વઆત્મપ્રદેશોથી નીકળે છે ત્યાં દષ્ટિ કરતું નથી અને ઉપગ પર પદાર્થોમાં સુખબુદ્ધિએ ફરે છે. અશાતા વેદનીય જીવને થાય છે. તે આત્મપ્રદેશેએ થાય છે તે જ બતાવે છે કે સ્વક્ષેત્રે દ્રષ્ટિ કરે તે કર્મનિજ૨ થશે. ઉપયોગ બે રીતે છે :
(i) પરપદાર્થને જાણવું-જવું તે જ્ઞાન-દર્શન ઉપગનું કાર્ય છે. જ્ઞાયકભાવ છે. | (ii) સ્વક્ષેત્રે જે ઉપયોગ તેવું વેદના થાય છે તે વેદકભાવ છે. અશુદ્ધ ઉપગથી આત્મપ્રદેશે ચૈતન્ય હેવા છતાં જડવ–પુદગલભાવયુક્ત થાય છે, કારણ ઉપયોગ પર પદાર્થોમાં સુખબુદ્ધિએ રમતે હોય છે. સ્વક્ષેત્રે જે ઉપયોગ દ્રષ્ટિ વતે. ઉપગ રમૈતન્યમય–સુખમય વેદાય. આવરણ હઠવાથી કર્મોની નિર્જ થવાથી.
મેહ ઉપર વિજય મેળવશે તે અશાતા વેદનીય ઉપર વિજય મેળવાશે. મેહની ચેષ્ટા બંધ કરવાથી મેહ જીતાશે.
મેહને નાશ બે રીતે થાય છે : (૧) મેહની ચેષ્ટા બંધ કરવાથી, (૨) સ્વરૂપભાન રાખવાથી.
આપણા જ્ઞાન-દર્શન ઉપગને આપણું આત્માના પ્રદેશ ઉપર જ સ્થિર કરવાનું છે, જેથી સ્વરૂપ ઉપર આવરણ જેમ જેમ હઠે તેમ તેમ સ્વરૂપ રમણતા થતી જશે. . ૨૦ , ,
