________________
૧૩૮
(૧) મનથી શરીરને જ જોઈએ તે બહિરાત્મ ભાવ છે મનથી મનને જોતાં થઈએ તે દિશા અને દશા ઉભય બદલાય જાય. એ આંતર નિરીક્ષણ હોવાથી અંતરાત્મ ભાવ છે.
(૨) ઉચ્ચતમ એવાં પરમાત્મા સાથે સંબંધ કરી એવું ઉત્તમ નિદોષ જીવન જીવવાના ઉચ્ચત્તમ પરમાત્માવસ્થાને પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
(૩) પ્રેમ-કરૂણ અને વાત્સલ્ય સહ સમગ્ર વિશ્વના જીવોની દ્રવ્યદયા અને ભાવદયા ચિંતવવાથી પરમાત્મા બનેલ છે. એમનું અનુસરન કરીને વિશ્વના જીના યથાશક્તિ દ્રવ્યદયા કરવા વડે અને સર્વ જીવોની ભાવદયાની ચિંતવનાથ પરમાત્મા થઈ શકાય.
(૪) આત્માના સ્વરૂપને અવારનાર દોષનું દર્શન કરવું અને તેની પીડા થવી તે આત્મદશા છે. - (૫) આત્મા જ્યાં છે ત્યાં જેવું, આત્મા જેવો છે તેને જે અને આત્માનું સ્વરૂપ જેવું છે. એવું એનું જ્ઞાન-ધ્યાન ભાન કરવું એનું નામ અંતરાત્માપણું અર્થાત્ આંતરદશા.
(૬) આત્મા બે પ્રકારના છે. શુદ્ધ અને અશુદ્ધ અથવા નિરાવરણ અને સાવરણ.
સિદ્ધ પરમાત્મા છે તે પ્રદેશથી અને ઉપયોગથી શુદ્ધ આત્મા છે. જે અજન્મા, અમર, અષ્ટકમં મુક્ત, અદેહી. નિરંજન, નિરાકાર અને નિરાવરણ પરમાત્મા છે.
કેવલિ ભગવંત ઉપગથી શુદ્ધ પરમાત્મા છે. પરંતુ આત્મ પ્રદેશે અઘાતિકર્મથી ઘેરાયેલાં છે. ત્યાં સુધી પ્રદેશ અશુદ્ધિ છે. એએ ચાર ઘાતિકર્મ રહિત સયોગી પરમાત્મા છે.
