________________
વિશ્વમાં જે જે પદાર્થ અસ્તિત્વ ધરાવે છે તે સઘળાય પદાર્થ વ્યવહાર્યા છે એનાં નામ છે, અને જેનાં નામ હોય તે સઘળાય પદાર્થરૂપી-દષ્ટ હોય કે અરૂપી અદષ્ટ હોય. આપણે તેના નામેચ્ચારથી શબ્દ દ્વારા સાંભળી જાણી શકીએ, જણાવી શકીએ ને એને ખ્યાલ આપી શકીએ.
તે હવે આપણે કહીશું કે મોક્ષ અમે સાંભળ્યું છે પણ જોયો નથી. વાત બરોબર છે પણ ભાઈ ! મોક્ષ એ જેવાની ચીજ નથી. એ તે અવસ્થા છે– હાલત છે. મુકતા વસ્થા એ જીવની અવસ્થા છે. એ અનુભવદશા છે !
મેક્ષ છે કે નહિ? એ પૂછનાર અને કહેનાર જીવ હોય. જડ પુદ્ગલ પદાર્થને કયારેય આ પ્રશ્ન થાય નહિ અને પૃચ્છા કરે નહિ કે મોક્ષ છે કે નહિ. તે જે મોક્ષ દેખાડી શકાતે નહિ હોય તો પ્રશ્નકર્તાને મોક્ષની સિદ્ધિ કેમ કરીને કરાવવાં?
વ્યાકરણશાસ્ત્રનો નિયમ છે કે જેટલા જેટલા શબ્દો છે તેની ઉત્પત્તિ ક્રિયાપદ ધાતુમાંથી થાય છે. સંસ્કૃત ભાષામાં ૨૩૦૦ ધાતુ છે અને ઉપસર્ગ ૧૩ છે. જેવાં કે , વિ, ક, વાવ, કનુ ઈત્યાદિ ઉપસર્ગને અર્થ શું ? કાર્ય શું ? ધાતુના મૂળ અર્થને ઉલટાવવાનું કે ફેરવવાનું કાર્ય ઉપસર્ગનું છે. જેમકે “” (રમવું-To play) ધાતુને ‘વ’ ઉપસર્ગ લાગતાં વિન” (અટકવું) થાય. તેમ જ (જવું–To go) ધાતુને “જનું ઉપસર્ગ લાગતાં “જનrg એટલે કે “પાછળ જેવું” (To follow) એ અર્થ થાય અને8 ને “વ” ઉપસર્ગ લાગતાં “શવજી એટલે કે જાણવું” એ અર્થ થાય. વળી પાછાં આ ધાતુમાંથી વત.
