________________
એ નિક્ષેપાથી વસ્તુનું વિસ્તારથી જ્ઞાન થાય છે.
घटं शृणोमि; चित्रेऽस्मिन् अयं घटः; अत्र घट उत्पद्यते અને નપૂ યર-અહીં બધા પ્રયોગોમાં પદ શબ્દનો પ્રયોગ છે, શબ્દ એક જ છે, પરંતુ તેનાથી પ્રતીયમાન અર્થ એક જ નથી. “રપદને સાંભળું છું.' અહીં ઘટ શબ્દ નામઘટને સમજાવે છે. આ ચિત્રમાં આ ઘટ છે.’ અહીં વટ શબ્દથી સ્થાપનાવટ પ્રતીત થાય છે. અહીં ઘટ ઉત્પન્ન થાય છે. અહીં ઘટ શબ્દનો અર્થ દ્રવ્યઘટ છે અને આ પાણીથી ભરેલો ઘડો છે. અહીં વટ શબ્દથી ભાવઘટ જણાવાય છે. આથી સમજી લેવું જોઈએ કે એક પદ શબ્દ; નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ: આ ચાર પ્રકારના ઘટને જણાવે છે. આ રીતે દરેક શબ્દના નામાદિ ચાર નિક્ષેપે ચાર અર્થ સમજી લેવા.
ઉપર જણાવ્યા મુજબ ચાર નિક્ષેપા સામાન્યથી સુપ્રસિદ્ધ છે. શાસ્ત્રીય રીતે એ અંગે અહીં થોડી વિચારણા કરી લેવાનું અત્યારે આવશ્યક બન્યું છે. શ્રી અનુયોગદ્વાર વગેરે સૂત્રમાં વર્ણવેલા એ ચાર નિક્ષેપાનું સ્વરૂપ સમજી લેવાથી વર્તમાનમાં ચાલી રહેલી નિક્ષેપાની વાતો કેટલી યુક્તાયુક્ત છે : તેનો સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવશે.
