________________
અનન્તોપકારી શ્રી તીર્થંકરપરમાત્માએ પ્રરૂપેલા સમસ્ત જીવાજીવાદિ પદાર્થોને સમગ્ર સ્વરૂપે અને પ્રકારો વડે સમજવા માટે નામાદિ નિક્ષેપાને વર્ણવ્યા છે. જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મના ક્ષયોપશવિશેષે પ્રાપ્ત થયેલી પ્રતિભાના સામર્થ્યથી સમર્થ શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓએ અનેકાનેક નિક્ષેપાને જણાવીને તે તે શાસ્ત્રોની પરમતારક રચના વડે આપણને તત્ત્વ સમજાવવાનો ખૂબ જ ઉત્કટ કોટિનો પ્રયાસ કર્યો છે. પરંતુ આજે માર્ગના જ્ઞાતા બનવાના બદલે આપણે માર્ગમાં અટવાતા હોઈએ એવું મોટા ભાગે લાગ્યા કરે છે. આવા સંયોગોમાં એ અનેકાનેક નિક્ષેપાને કદાચ ના સમજી શકાય તો ય સર્વવ્યાપક નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય અને ભાવ : આ ચાર નિક્ષેપાને શાસ્ત્રીય પરિભાષાએ સમજી લેવાનું આવશ્યક હોવાથી એ અંગે અહીં થોડો પ્રયત્ન કર્યો છે.
કોઈ પણ પદાર્થનું વર્ણાવલી સ્વરૂપ નામ અને તે નામની કોઈ પણ સચેતન કે અચેતન એવી તેના અર્થથી શૂન્ય વસ્તુ : એ તે તે પદાર્થનો નામ નિક્ષેપો છે.
ભાવાત્મક વસ્તુને ઉદ્દેશીને અલ્પ કાળ માટે અથવા તો કાયમ માટે કાષ્ઠ, પાષાણ, પુસ્તક, ચિત્ર વગેરેમાં અથવા અક્ષ વગેરેમાં આકાર સાથે કે આકાર વિના જે સ્થાપના કરાય છે અથવા તો અનાદિકાળથી હોય છે, તે સ્થાપના નિક્ષેપો છે.
