________________
ન કરો.” આમ કહી પાર્શ્વનાથ એમની સેના લઈને વારાણસી જવા માટે નીકળી પડ્યા.
પ્રસેનજિત પણ એમની પુત્રી સાથે પાર્શ્વની સાથે-સાથે વારાણસી ગયા. એમણે મહારાજને નિવેદન કર્યું : “મારી પુત્રી પ્રભાવતીને કુમાર માટે સ્વીકારી અમારી પર કૃપા કરો.” અશ્વસેન મહારાજે કુમારને બોલાવી કહ્યું : “કુમાર ! પ્રસેનજિતની પુત્રી પ્રભાવતી સર્વગુણસંપન્ન છે, અમે પણ એવું જ ઇચ્છીશું કે તું એને તારી પત્નીના રૂપમાં સ્વીકારે.’” પિતાના આગ્રહને પાર્શ્વકુમાર ખાળી ન શક્યો અને એમણે ભોગ્ય કર્મોના ક્ષય માટે પ્રભાવતી સાથે લગ્ન કરી લીધાં.
વિવાહના વિષયમાં મતભેદ
પાર્શ્વનાથના પરણેલા હોવાના વિષયમાં જૈનાચાર્યોમાં મતભેદ છે. ‘ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષ્ચરિત્ર’ અને ‘ચઉપન્નમહાપુરિસચરિય’માં ભગવાન પાર્શ્વનાથના લગ્નનું વર્ણન છે. પણ ‘તિલ્લોયપણત્તી, પદ્મચરિત્ર, ઉત્તરપુરાણ, મહાપુરાણ' અને વાદિરાજકૃત પાર્શ્વચરિત્ર’માં લગ્નનો ઉલ્લેખ મળતો નથી. દેવભદ્રકૃત ‘પાસનાહરિય’ અને ‘ત્રિષષ્ટિશલાકાપુરુષચરિત્ર'માં યવનરાજના આત્મસમર્પણ પછી વિવાહનું વર્ણન છે. પદ્મકીર્તિએ વિવાહનો અવસર ઉપાડ્યો તો છે, પણ લગ્ન થવાનો કોઈ ઉલ્લેખ કર્યો નથી. મૂળ આગમ ‘સમવાયાંગ’ અને ‘કલ્પસૂત્ર’માં લગ્નનું વર્ણન નથી.
શ્વેતાંબર અને દિગંબર પરંપરાના કેટલાક ગ્રંથોમાં લખેલું છે કે તીર્થંકર વાસુપૂજ્ય, મલ્લી, નેમિ, પાર્શ્વ અને મહાવીર કુમારાવસ્થામાં જ દીક્ષિત થયેલા અને બાકીના ઓગણીસે રાજ્ય કર્યું હતું.' આ આધારે જ દિગંબર પરંપરા એમને અપરિણીત માને છે. શ્વેતાંબર પરંપરાના આચાર્યોના મતે - ‘કુમારકાળનો અભિપ્રાય અહીં યુવરાજ અવસ્થાથી છે. પાર્શ્વને પરિણીત માનવાવાળાની દૃષ્ટિમાં તેઓ પિતાના આગ્રહથી વિવાહ કરવા છતાં પણ ભોગ-જીવનથી અલિપ્ત રહ્યા તેમજ તરુણ અને સમર્થ થઈને પણ એમણે રાજ્યપદ સ્વીકાર્યું નહિ. આ કારણે જ એમને કુમાર કહેવામાં આવ્યા છે. પરંતુ બીજા આચાર્યોની દૃષ્ટિએ તેઓને અપરિણીત રહેવાના લીધે કુમાર કહેવામાં આવ્યા છે.’ આ જ મતભેદનું મૂળ કારણ છે. ‘શબ્દરત્નકોષ’ અને ‘વૈજયંતિ’માં પણ કુમારનો અર્થ યુવરાજ કરવામાં આવ્યો છે.
જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
૭ ૨૬૩
