________________
સુભૂમ ચક્રવર્તી
ભરત ક્ષેત્રના આઠમા ચક્રવર્તી સમ્રાટ સુભૂમ જૈન ધર્મના અઢારમા તીર્થંકર અને સાતમા ચક્રવર્તી ભગવાન અરનાથ અને ઓગણીસમા તીર્થંકર ભગવાન મલ્લીનાથના અંતરકાલમાં થયા. સુભૂમ હસ્તિનાપુરના પ્રસિદ્ધ મહાશક્તિશાળી રાજા કાર્તવીર્ય સહસ્ત્રાર્જુનના પુત્ર હતા. એમની માતાનું નામ તારા હતું.
આચાર્ય શીલાંકના ‘ચઉપ્પન્નમહાપુરિસચરિય'માં સમ્રાટ સૂભૂમનો પરિચય મળે છે. એ અનુસાર જમ્બુદ્વીપના ભરતખંડમાં હસ્તિનાપુર નામક એક નગર હતું. એ નગરની પાસે વિશાળ વનમાં તાપસ લોકોનો એક આશ્રમ હતો. એ આશ્રમના પ્રમુખ તપસ્વીનું નામ જમ અથવા યમ હતું. એક દિવસે એક અનાથ બ્રાહ્મણ-બાળ એના મિત્રોથી વિખૂટો પડી અહીં-તહીં ભટકતો-ભટકતો એ આશ્રમમાં આવી પહોંચ્યો. તપસ્વી જમે એ બાળકને પોતાની પાસે રાખ્યો. થોડા વખત પછી એ બાળક સંન્યાસી બન્યો, જેને ‘અગ્નિ’ નામ આપવામાં આવ્યું. આગળ જતા બાળકના નામની સાથે એના ગુરુનું નામ પણ જોડાઈ ગયું અને એ નામે તેને બોલાવાતા એનું નામ ‘જમદગ્નિ’ પ્રસિદ્ધ થઈ ગયું. ઘોર તપસ્યા કરવાને લીધે તેમની ગણના તપસ્વીમાં થવા લાગી.
એક વખત રાતના સમયે જ્યારે મહર્ષિ જમદગ્નિ એના આશ્રમના એક ઝાડની નીચે ઘોર તપસ્યામાં મગ્ન હતો, ત્યારે બે દેવ એની પરીક્ષા લેવાના હેતુથી નર-ચાતક અને માદા-ચાતકના રૂપે ઝાડ પર બેસી ગયા. માદા-ચાતકે નર-ચાતકને પૂછ્યું : “આ ઝાડની નીચે એક પગ પર ઊભો રહી તપ કરી રહ્યો છે, શું તે એની તપસ્યાના પ્રભાવથી આગલા ભવમાં સ્વર્ગનાં સુખોનો અધિકારી બનશે ?''
ચાતકે જવાબ આપ્યો : “નહિ.'
એથી માદા-ચાતકે આશ્ચર્ય વ્યક્ત કરતા કહ્યું : “આખરે શા માટે ? આટલો મોટો તપસ્વી જો સ્વર્ગનાં સુખોનો અધિકારી નહિ થશે તો બીજો કોણ સ્વર્ગનાં સુખોને મેળવી શકે છે ?”
એના અનુસંધાનમાં નર-ચાતકે કહ્યું : “અપુત્રસ્ય ગતિúસ્તિ' આ વચન અનુસાર જેનો પુત્ર નથી હોતો તે મોક્ષ નથી મેળવી શકતો, ભલે તે કેટલોય મોટો તપસ્વી કેમ ન હોય ! આ તપસ્વીને કોઈ પુત્ર નથી. ૩૭. જૈન ધર્મનો મૌલિક ઇતિહાસ
""
૧૫૩
