________________
* ૨૦
જન દષ્ટિએ કર્મ વાત એમ છે કે તરખવું જેમ પવન પછવાડે જાય છે તેમ માણસનું મન ભવિતવ્યતા પ્રમાણે તે માર્ગે જાય છે અને પ્રયત્ન, કાળ કે સ્વભાવ એમાં કંઈ કામ આવતા નથી. હણહારને કઈ અટકાવનાર નથી, હણહાર મિથ્યા થનાર નથી, અને હણહારને કોઈ ફેરવનાર નથી.
લડાઈમાં મેટા ઘા પડ્યા હોય અને પાણી લગાડવાથી પ્રાણી જીવે છે. બે માણસને ઓપરેશન કર્યા હોય તેમાંથી એક જીવે છે, બીજો સેપ્ટિક થઈ જવાથી મરણ પામે છે. એ સર્વમાં કારણ ભવિતવ્યતા જ છે. એને એમ થવાનું નિર્માયું છે અને તેમ બને જ છે. હજારે પ્રયત્ન કરવામાં આવે કે અનેકની સલાહ, સહાય કે સહાનુભૂતિ મળે, પણ અંતે તે જે હણહાર હોય તે જ બને છે. ૪. કર્મ
હેણહારને પક્ષકાર પિતાની સ્થાપના કરી રહ્યો ત્યાં કર્મવાદી ખડે થઈ ગયે. અણે સ્થાપના કરી કે જે કાંઈ બનાવ બને છે, જે કાંઈ મળે છે, જે કાંઈ મળેલ છૂટી જાય છે કે પ્રાણીને અમુક જાતિમાં ભાતિમાં પાંતિમાં કે સ્થાનમાં જન્મ થાય છે તે તેના પિતાનાં કરેલાં કર્મનું ફળ જ હોય છે. પ્રત્યેક ક્રિયા, બનાવ, ઘર્ષણ, સંમીલન કે મિલનના અભાવની પાછળ વ્યક્તિગત કર્મ જ હોય છે. એમાં કાળ કે સ્વભાવનું કાંઈ ચાલતું નથી, અને ગમે તેટલે ઉદ્યમ કરવામાં આવે પણ કર્મમાં ન હોય તે પ્રાણીને તે મળતું નથી. મળવાને વખત થાય કે તે માટે પ્રયાસ થાય ત્યારે ખરે વખતે આંખ બંધ થઈ જાય છે, અથવા કોઈ દુર્બ દ્ધિ જાગી જાય છે અને ખેટી લાઈને ચડી જવાય છે. એમાં વ્યક્તિગત આગળ કરેલ કર્મનાં ફળ જ મળે છે, અને તે સિવાય બીજી કઈ વાત ટકે તેમ નથી.
સવારે રાજ્ય મળમાનું હતું, મુહૂર્ત જોવાઈ ગયું હતું, મહત્સવ મંડાઈ ગયા હતા અને છતાં રામચંદ્ર જેવા યુગપુરુષને
