________________
૨૯
સ્મરણથી થાય છે એમ કહેવાયું છે. વધુમાં ત્યાં જણાવ્યું છે કે આત્મા બધી દિશાએ અને અનુદિશાઓમાં ગતિ કરે છે. અહીં જન્માન્તર માટે જતા જીવની ગતિના નિર્દેશ છે. સિદ્ધાન્ત ગ્રથામાં આને અંતરાલગતિ કહેવામાં આવેલ છે. આમ જૈનદર્શન પ્રાચીન કાળથી પૂર્વજન્મ અને પુનર્જન્મ માને છે.
જૈનદર્શન અનુસાર કર્મોના એક અથ છે ક્રિયા, પ્રવૃત્તિ; બીજો અર્થ છે જીવની પ્રવૃત્તિ દ્વારા જે સૂક્ષ્મ પુદ્ગલા (કર્મીવર્ગા) જીવ તરફ આકર્ષાઇને તેને ચાંટે છે તે પુદ્ગલેાને ક કહેવામાં આવે છે. આમ ક પૌલિક દ્રવ્યરૂપ છે. પુદ્ગલને અથ` મેટર (matter) છે:
કર્મો પૌદ્ગલિક યા ભૌતિક હોય તેા તેને રગાડાવા જોઈએ. જેમ જપાકુસુમના લાલ રંગ દર્પણમાં પ્રતિફલિત થાય છે તેમ કર્મ પુદ્ગલાના ર'ગે પોતાના સાન્નિધ્યમાં રહેલા આત્મામાં પ્રતિકૂલિત થાય છે. આમ કની પૌલિકતાને કારણે આત્માની લેશ્યાઆના રંગની જૈન માન્યતા ઘટે છે. આજીવિકના અભિજાતિએના સિદ્ધાંત પણ કમરોનું રંગને આધારે વગી કરણ જ છે. આ કારણે પ્રોફેસર સીમર તેમના ‘લાસોફિસ ઓફ ઇન્ડિયા’(પૃ. ૨૫૧)માં જણાવે છે કે કર્મોના રંગાના સિદ્ધાંત જૈન ધમની જ ખાસ વિશેષતા નથી, પરંતુ મગધમાં સચવાયેલ આ પૂર્વેના સામાન્ય વારસાના એક ભાગ હોય એમ જણાય છે. કના પૌદ્ગલિકત્વ અથવા મૂર્તત્વની સિદ્ધિ નીચે પ્રમાણે કરવામાં આવી છે–(૧) શરીર વગેરે મૂર્ત હોવાને કારણે તેમના નિમિત્તભૂત ક પણ મૂર્ત હોવાં જોઇએ. આ તક ને સ્વીકાર કરી જૈનદર્શનમાં કને મૂર્ત માનવામાં આવ્યાં છે. જેમ પરમાણુઓનાં ઘટ વગેરે કા` મૂ છે એટલે પરમાણુ મૂ છે તેમ કમ'નાં શરીર આદિ કાર્ય મૂત છે એટલે કમ પણ મૂ છે. (ર) કમ મૂર્ત છે કારણ કે એની સાથે સંબ ́ધ થતાં સુખા≠િના અનુભવ થાય છે, ઉદાહરણા ભાજન. જે અભૂત હાય એની
