Page Text
________________
કર્મની આ મૂળપ્રકૃતિ
- ૫૧ મતિજ્ઞાન થાય છે અને શ્રુતજ્ઞાનાવરણના નાશથી શ્રુતજ્ઞાન થાય છે. બને પ્રકારના જ્ઞાનમાં ઇન્દ્રિય અથવા મનની મદદની અપેક્ષા રહે છે. મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનમાં સામ્ય ઘણું છે. મતિજ્ઞાન હોય ત્યાં શ્રતજ્ઞાન હોય પરંતુ મતિજ્ઞાન વગર શ્રુતજ્ઞાન સંભવે નહિ. મતિજ્ઞાનને સ્વામી જે જીવ હોય તે જ કૃતજ્ઞાનને સ્વામી હોય છે તેમ જ બન્નેને સમય પણ સરખે છે, તેમ જ બન્નેનાં કારણ ઈન્દ્રિય કે મન છે, અને બન્નેને વિષય સર્વ દ્રવ્ય છે, અને બંને જ્ઞાન પરોક્ષ છે. એટલું બધું સામ્ય હોવા છતાં ઉપર જણાવ્યું તેમ બનેના લક્ષણમાં ભેદ છે, અને હેતફળને પણ ભેદ છે. એટલે અને જ્ઞાનમાં સમાનતા હોવા છતાં બન્ને અલગ છે. મતિજ્ઞાનમાં શબ્દો લેખ હોતું નથી, શ્રુતજ્ઞાનમાં હોય છે. કૃતજ્ઞાનમાં “ચાર પગ, ધાબળી અને શિંગડાવાળા પ્રાણીને “ગાય” કહેવામાં આવે છે એ સંકેતનું સ્મરણ થાય છે, જ્યારે મતિજ્ઞાનમાં એના નામાભિધાનની વિચારણા, ચર્ચા કે નિર્ણય હોતું નથી. ઈન્દ્રિય અથવા મન દ્વારા થત અપરિપકવ જ્ઞાનવ્યાપાર મતિજ્ઞાન કહેવાય અને આગળ વધતાં તે સ્પષ્ટ થાય, શબ્દને આકાર પામે, ચેખવટ ધારણ કરે ત્યારે તે શ્રુતજ્ઞાન થાય. કોઈ પણ જ્ઞાન જેને ભાષામાં ઊતારી શકાય તે શ્રુતજ્ઞાન કહેવાય. જ્યાં સુધી ભાષામાં ઊતારી શકાય તેટલી સ્પષ્ટતા ને જ્ઞાન પામ્યું ન હોય ત્યાં સુધી તે મતિજ્ઞાન કહેવાય. મતિજ્ઞાનને છૂટા સૂતરના તાંતણા સાથે સરખાવીએ તે શ્રુતજ્ઞાનની સરખામણી વણેલા કપડા સાથે થાય. મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનને આ તફાવત બરાબર ધ્યાનમાં રાખવા યોગ્ય છે. આગળ ઉપર આ પરોક્ષ જ્ઞાનના ભેદોપદની ચર્ચા થશે ત્યારે આ જ્ઞાનને પરિચય અને ભેદ તથા કાર્યકારણભાવ વધારે સ્પષ્ટ થશે. બન્ને પક્ષજ્ઞાન છે. છતાં અમક અપેક્ષાએ મતિજ્ઞાનને સાંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે, તે બાબતે ન્યાય-તકની વિશિષ્ટ ચર્ચા છે. પ્રાથમિક નજરે ચેતનને
(જીવને)એ જ્ઞાન તેમ જ શ્રુતજ્ઞાન અન્યની સહાયથી થતું હોવાથી - અથવા તેમાં ઈન્દ્રિય કે મનની દરમિયાનગીરી હોવાને કારણે અને
| SR No. | 005683 |
| Book Title | Jain Drushtie Karm |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Motichand Girdharlal Kapadia |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 250 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |