________________
ભરમાઈ જાય એવી સ્થિતિ હતી. સુલસા અડગ અને આણ નમ હતી. આ આગ્રહ અને આવી અડગતા, નિર્મલ દષ્ટિ વિના નથી સંભવતાં. સુલતાના સદભાગ્યે એને એ દષ્ટિ વરી હતી. રાલસા એટલે જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાને સમન્વય. સુલાસા એટલે સાદાઈ અને ભવ્યતાને સુમેળ. આવી નારીને, ભગવાન મહાવીર જેવા દીતિપરવી ધર્મલાભથી સન્માને એમાં આશ્ચર્ય નથી.
શ્રમણુસંધના ગગનપટને પિતાની નિષ્પ–સુકુમાર દીપ્તિથી છાઈ દેતી, સુબાસા, ચંદનબાળા, મૃગાવતી અને ચેલણ જેવી તેજરિવની નારીઓના આકાશગંગા જેવા ઉજળા પ્રવાહમાં દેવાનંદા, ત્રિશલા, યશોદા અને પ્રિયદર્શન જેવી તારિકાએ એવી સંતાઈ જાય છે કે એને શોધી કાઢવી મુશ્કેલ થઈ પડે છે. ભ. મહાવીરની સાથે જેને સીધે રકતને સંબંધ હતું તે જ, ચરિત્રના આ ગહનવનમાં કયાંઈક જાણે કે ખોવાઈ જાય છે. મહાકાવ્યના ઉપેક્ષિત પાત્રને ઉહાપોહ થયે છે અને ઉપેક્ષિત પાનાં નવેસરથી મૂલ્યાંકન પણ થયાં છે. ભ. મહાવીરના જીવનઘડતર સાથે નજીકને અને મહત્તવને સંબંધ ધરાવનારા દેવાનંદ માતા, ત્રિશલા ક્ષત્રીયાણી અને દેવી યશોદાની સાહિત્યિક ઉપેક્ષા આપણું કવિઓ અને કથાલેખની સહાનુભૂતિ માગે છે. એક એક ખંડ કાવ્ય રચાય એવી સામગ્રીથી આ ઉપેક્ષિત પાત્રો ભરપૂર છે. એક—બે વાર દેવાનંદા માતા (૮૨ દિવસ સુધી ભગવાનના દેહને પિતાના ઉદરમાં ધારણ કરનાર દેવી) મહાવીરના ચરિત્રમાં ચમકી જાય છે, પણ દૈન્યમૂર્તિ જેવી દેખાતી એ માતાના અંતરમાં કેવા
