________________
એ ચાંડાલ કુમાર
*
: ક૭:
અને અદ્વિતીય હતી. ચિત્ર અને સંભૂતિએ, માનવહૃદયના ગૂઢ ભાવોને એવી અજબ રીતે વ્યક્ત કર્યા–સાવ સાદી રીતે એવી મીઠી વેદના જગાવી કે અંતઃપુરની અંદર બંદિવાન બની બેઠેલી (કુળવધૂઓ પણ અકળાઈ ઉઠી. બાળકોને રોતાં મૂકી, આ ચોકમાં આવી ચિત્ર અને સંભૂતિનું સંગીત સાંભળવા બેસી ગઈ. પુરુષ, જેમને ધંધારોજગારમાંથી ઊંચું માથું કરવાની ફુરસદ નહોતી તેઓ પણ દુકાનનાં બારણું વાસ્યા વિના અહીં આવી પહોંચ્યાં. કુતુહળી જુવાને તે જાણે કોઈ મદારી એ સાપને મંત્રબળથી બાંધી રાખ્યો હોય તેમ મુગ્ધભાવે આવીને આ સંગીતસભામાં બેસી ગયા. સ્ત્રી-પુરુષના ભેદ ભૂલાઈ જવાયા-કાળ પણ ઘડીભર થંભી ગયો. ચિત્ર અને સંભૂતિની સ્વરલહરીમાં જાણે મંત્રવિદ્યા ભરી ન હોય !
જનસમુદાયે ચિત્ર અને સંભૂતિને ખૂબ ખૂબ સન્માન્યા. એમની ગીતકળાના પ્યાલા હસ્તિનાપુરે ધરાઈ-ધરાઈને પીધા. હસ્તિનાપુરના મહારાજાને પણ ઘડીભર ઇર્ષ્યા આવે એવી આ એ ભાઈઓએ જનહદયમાં પિતાની પ્રતિષ્ઠા જમાવી. સંગીતની માધુરી સાથે એમના સ્વભાવની મધુરતાએ જનહદયમાં ઊંડી છાપ આંકી.
જનસમુદાયને પ્રેમ દરિયાની લહેર જે હેય છે. એમની પ્રીતિ અને શ્રદ્ધા નિરંતર ભરતી અને એટ અનુભવે છે. એક વાર માનવમેદની જેના પગ પખાળે છે તેને જ પાછો પોતાની અંદર ગુંગળાવી મારે છે અને વિસ્મૃતિમાં ડૂબાડી, કિનારાની એક બાજુએ ફેંકી દે છે.
બે ચાર દિવસ બાદ હસ્તિનાપુરના નાગરિકે જ્યારે જાણવા પામ્યા કે તેમણે સ્નેહથી અભિષેકેલા બે કુમારે કોઈ કુલીન વંશના નહિ, પણ એક ચાંડાલના પુત્ર છે ત્યારે તેમણે ચિત્ર અને સંભૂતિને -નગરમાંથી ધૂકારી કહાડ્યા. હસ્તિનાપુરની જનતા જાણે પિતાનાં પાપનું પ્રાયશ્ચિત કરતી હોય તેમ આ બને ભાઈઓને માથે સીતમનો