________________
બે ચાંડાલ કુમાર ઝડી વરસાવી. ચાંડાલને ઘેરે જન્મવું એ તે જમાનામાં એક અક્ષમ્ય અપરાધ મનાતો.
ચિત્ર અને સંભૂતિ ભલેને સ્વભાવે સુશીલ અને મધુર હોય, પણ એમણે ચાંડાલના કુળમાં જન્મ શા સારૂ લીધે? ભલેને એ બે ભાઈઓને સ્વરની દેવી વરી હેય, પણ એથી એમના કુળનું કલંક થવું જ જોવાય? નીચ કુળમાં જન્મેલા કુમારો નેહ, શ્રદ્ધા કે સ્વમાનના અધિકારી હાઈ જ કેમ શકે ? એમને માણસ તરીકે માનવા પણ એ યુગ તૈયાર ન હતે. ચિત્ર અને સંભૂતિએ ચાંડાલ કુળમાં જન્મવાની ભૂલ ન કરી હોત-કઈ ક્ષત્રીય કે બ્રાહ્મણ કુળમાં જન્મ્યા હોત તો એક ચક્રવત્તી કરતાં પણ સદાને માટે અધિક સ્નેહ-શ્રદ્ધાને યોગ્ય ગણાઈ જાત. એ ભૂલ એવી હતી નહિ, નહિ, અપરાધ એવો હતો કે જે કોઈ કુલિન માફ કરી શકે નહિ-માફ કરવાની એમને સત્તા જ ન હતી. - ચિત્ર અને સંભૂતિને હસ્તિનાપુરમાંથી ધુકારી કાઢવામાં સૌથી આગળ પડતો ભાગ નમુચીએ લીધે. નમુચીએ એ રહસ્ય ન ખવ્યું હોત તે થોડા દિવસ પછી ચિત્ર અને સંભૂતિ, જેવા આવ્યા તેવા જ પાછા ચાલ્યા જાત-એમને શિરે આવાં દુઃખનાં ઝાડ ન ઊગત. કોઈને શંકા સરખી પણ ન થાત કે આવા ઊગતાં ફૂલ જેવા કુમારો ચાંડાલ કુળમાં અવતર્યા હશે.
નમુચીએ શા માટે રહસ્ય ખોલ્યું ? નમુચી પોતે હસ્તિનાપુરના મહારાજને મહામંત્રી હતા. એને આ બે નિર્દોષ કુમારે ઉપર એવું કેવું વેર હતું?
કુલીન કુળમાં પણ ચાંડાલ પાકે છે તેને નમૂને આ નમુચી પિત હતો. એ બુદ્ધિમાન હતા, કુળવાન હતો પણ ઘણું જ શિથિલ ચારિત્રવાળે માણસ હતો. એક વખત તે કાશીના મહારાજાને વિશ્વાસપાત્ર હતો પણ એનાં કાળાં કામાં પ્રકટ થતાં જ મહારાજાએ એને જલાદના હાથમાં સેંપી દીધેલ. જલ્લાનું હદય ગળ્યું અને નમુચી