________________
ચાંડાલ
વા તમામ રાત્રિએ રાત્રિના એક
વખતે કેમ મહે ફેરવી બેઠી ? આ બધા પ્રશ્નો એકી સાથે મહારાજાના મન ઉપર ચડી બેઠા. પંડિતને ખરેખર જ શું બુદ્ધિભ્રમ થયે હશે? મહારાજાએ ઘણુ તપાસ કરાવી પણ પંડિતને પતો ન મળ્યો.
| શિયાળાની કડકડતી ઠંડીમાં એક રાત્રિએ મહારાજા નગરચર્ચા જેવા-સાંભળવા પોતાના મહેલની બહાર નીકળ્યા. રાત્રિના અંધકારમાં,તદ્દન સાદા વેશમાં નગરના દૂર દૂરના ખૂણામાં પહોંચી વળવું અને પ્રજાનાં સુખદુ:ખથી પરિચિત રહેવું એ એમની રાજનીતિનું મુખ્ય સૂત્ર હતું. તે કરો ઉપર આધાર નહીં રાખતાં મહારાજા હંમેશાં પોતે જાતે જ છૂપે વેશે નાગરિકામાં ભળતા અને
જ્યાં જ્યાં અન્યાય, અનાચાર જેવું લાગે ત્યાં ત્યાં એને પિતાના હાથે પ્રતિકાર કરતા. '
નગરચર્ચા જોતાં જોતાં, મહારાજા લગભગ નગરના દરવાજાની બહાર નીકળી ગયા. એટલામાં એક વૃક્ષ નીચે, જમીન ઉપર કઈક પડ્યું હોય એવો ભાસ થયા. મહારાજાએ “કોણ છે એ ?” એમ પૂછયું પણ ખરું; પરંતુ કઈ જવાબ ન મળ્યો.
“અરેરે! ભગવાન !” કઈ નિરાધાર મનુષ્ય રીબાને હેય અને છેલ્લા નિઃશ્વાસ નાખતા હોય એ અવાજ મહારાજાના કાને આવ્યું. ધીમે ધીમે તે મનુષ્યાકૃતિ પાસે મહારાજા પહોંચ્યા. ' એમણે જોયું તે શિયાળાની અતિશય ટાઢને લીધે એ માણસનાં ગાત્રો ઠુંઠવાઈ ગયાં હતાં. એવામાં એક ફાટલા-પાતળા વસ્ત્ર સિવાય બીજું કઈ જ ન હતું. મહારાજાનું હૈયું આ દશ્યથી ભીંજાયું, એમની આંખમાં આંસુ આવ્યાં. “મારી રૈયતમાં બાટલા દુખી માણસે છે ?” એમના મુખમાંથી અજાણતાં ઉદ્દગાર નીકળ્યા. " મહારાજાએ બીમાર-ટાઢથી ધ્રુજતા એ માણસ પાસે બેસી
