________________
: yo :
ચાંડાલ
તેના માથા ઉપર હાથ મુકયા. ઘેાડી વારેએ માણુસને શુદ્ધિ આવી. માંડ માંડ એની આંખ ઉઘડી.
“અરે, પણુ આપ આ શું કરે છે? હું જાતને ચાંડાલ છું.” મહારાજાને પોતાની પાસે બેઠેલા જોઇ એ માશુસ ગભરાઇ ગયેા હાય તેમ એણ્યેા અને સદાચાઇને સ્હેજ પા। હસ્યો.
ત્યારે શુ તમે માણુસ નથી ?” મહારાજાએ પૂછ્યું. “માણુસ તા છું.”
“ત્યારે શું તમે ચાર, હરામખાર,વ્યભિચારી કે વિશ્વાસધાતી છે?” “નહીં, મેં મારા જન્મારામાં એવું પાપ નથી કર્યુ.” “તા પછી તમે અછૂત શી રીતે ?”’
“કારણ એક જ છે. હું નીચ કુળમાં જન્મ્યા છેં. અલબત્ત, હું અત્યારે તે માણૢસ છુ, પણ જો મને કોઈ શાપ આપીને પશુ બનાવી દે તે। હું અત્યારના કરતાં વધારે સુખી બનું–ગમે એવા પાપી, વિશ્વાસધાતી ૐ ગમે તેવા ભયંકર અત્યાચારી હોય તે પણ એ માણસ અછૂત નથી ગણાતા. બ્રાહ્મણુ માંસ-મદિરા ખાયપોવે - તા પણ એ અસ્પૃસ્ય ન ગણુાય, ઠગારી ખીલાડી ઉંદરને એહીયાં કરી જાય છતાં એ અસ્પૃશ્ય નથી ગણાતી, વિષ્ટા ખાનારી ગાય અને સ`ભક્ષી શ્વાન પણુ અછૂત નથી શ્વેખાતાં, માત્ર નીચ કૂળમાં જન્મનારા માણસા જ અછૂત ગણાય છે. અમે ભલે સદાચારી રહીએ, પણ સમાજમાં અમારું કંઇ સ્થાન નથી.”
1
માણસ
વળી ચાડી વાર રહીને એણે કહેવા માંડયું: “અમે તરીકે જન્મ્યા એ જ અમારૂ દુધૈવ છે. આના કરતાં જંગલી જનાવર જન્મ્યા હૈાત તેા સુખથી વિચરી શકત. જંગલી હિંસક ગણાતા સિંહ, વાઘ કે વરૂ પાતાના જાતભાઇને મારીને ખાઇ જતાં નથી, પરંતુ માણુસ પેાતાના માનવાને મારવામાં પેાતાની
