________________
ચાંડાલ
જીવતાં ચામડી ઉતારવાની ધમકી તે આપી, પણ અછૂત એમના માથાને નીકળે.
અછૂત મુદ્દલ ગુસ્સે ન થયા. ગુસ્સાને પી જવાની એને ઘણું જૂના વખતની ટેવ હતી. બહુ જ વિનયવાળી વાણીમાં એણે. પંડિતજીને સંભળાવ્યું: “પંડિતજી ! નદીમાં તે ઘણું માછલાં ને મગરમચ્છ રહે છે. એમનાથી પાછું ઠેલાઈ જતું નથી. માત્ર મારા ન્હાવાથી જ તમારું પાણી શી રીતે અપવિત્ર બની જાય છે? ત્યારે તે અમે નદીનાં જળચર કરતાં પણ હલકાં એમ જ ને?”
એક વાર નહીં, હજાર વાર તમે જળચર કરતાં પણ હલકાં. બોલ! શું કહેવું છે તારે? તારા જેવો એક અછૂત, મારા જેવા પંડિતની સામે બોલવાની હામ ભીડે એ જ મને તે મેટી નવાઈ લાગે છે; પણ યાદ રાખજે, જે તારી જીભ ન ખેંચાવી કાઢું તે !” બળતા અગ્નિના તણખા જેવા શબ્દોમાં પંડિતજીએ એ વખતે પ્રસંગની પૂર્ણાહુતિ કરી.
ચાંડાળ કંઈ બોલ્યા ચાલ્યા વિના ચૂપચાપ સાંભળી રહ્યો. એ વાદવિવાદ કરવા ન્હોતો આવ્યો. પિતાનું કામ પતાવી ત્યાંથી ચાલી નીકળ્યો.
ચાંડાલના જવા પછી પણ જાણે કે મંત્ર જાપ જપતા હેય તેમ પંડિતજીએ ગાળો દેવાનું ચાલુ રાખ્યું. '
સ્નાનાદિ પતાવી જ્યારે પંડિતજી ઘર તરફ જવા નીકળ્યા ત્યારે માર્ગમાં એ જ ચાંડાલ, આસન જમાવી મનમાં ને મનમાં જ કઈ એક મંત્રને પાઠ ભણતો દેખાય. પંડિતજીને ક્ષણભર તે આ બધું સ્વપ્ન હેય એમ જ લાગ્યું. ચાંડાલ અને તે મંત્રને પાઠ ભણતો બેસે એવી તો એમને પૂર્વે કલ્પના સરખી પણ ભાગ્યેજ પુરી હશે. કયાંઈ સુધી પંડિતજી એ દ્રશ્ય આશ્ચર્યમુગ્ધ બની ઊભા ઊભા જોઈ રહ્યા.
