________________
ચાંડાલ
(૧)
| “ તું શું સમજે છે? દુષ્ટ ! તારે મને અભડાવી મારવો છે? જાતને ચાંડાલ હોવા છતાં મારી નજર સામે નદીમાં ન્હાવા આવ્યો છે? જોતો નથી તારું અડકેલું પાણી મારી આગળ આવે છે? યાદ રાખ, જે તારી જીવતા ચામડી ન ઉતરાવું તે થઈ રહ્યું છે!”
પંડિતજી શહેરના એક મોટા ધર્માત્મા હતા. પવિત્રતા અને અસ્પૃશ્યતાની બાબતમાં એમની સાથે હરિફાઈ કરવાની કોઈમાં હિમ્મત ન હતી. છૂતાછૂત પાછળ એમને ઘણે વખત વહી જતો અને જીવનમાં એ જ સાચી કમાણું છે એમ તે પોતે માનતા.
એમના ઘર આગળ જે સરીયામ રસ્તો હતો તે રસ્તે ભૂલેચૂકે પણ જે કોઈ અસ્પૃશ્ય નીકળે છે તેના બાર જ વાગી ગયા એમ સમજી લેવું. એ માર્ગે કોઈ અછતને ચાલવાને અધિકાર ન હતો. ધર્મશાસ્ત્રનું એકાદું વાકય ઉચ્ચારવાને પણ અછૂતને હક્ક ન હોઈ
કે તે પછી એમનાથી ધર્મક્રિયા તો થઈ જ કેમ શકે? તેઓ ઘણી વાર કહેતા પણ ખરા કે “જે અછૂત આપણી જેમ ધર્મક્રિયા કરવા માંડે તે પછી આપણી વચ્ચે અને એમની વચ્ચે ફરક શું રહે ?”
એ જ પંડિતજીની સગી નજર સામે એક અછૂત નદીમાં હાય એ એક પ્રકારને ઉલ્કાપાત નહીં તે બીજું શું? પંડિતજીની રગે રગે ક્રોધની જવાળા સળગી ઉઠી. એમણે એ અછુતને
