________________
૪ ૩૮ :
લીલાવી
પત્ની બની અને આજે એ ત્યાગમૂર્તિ વિધવા છે. હિન્દુ વિધવા, દુનિયાની એક વિચિત્ર વસ્તુ છે. સંસારમાં રહેવા છતાં એ ઋષિમુનિના જીવનની સાથે સ્પર્ધા કરે છે. પાણીમાં રહેવા છતાં કે કેમ રહેવું એ જાણે છે. પાણીમાં તરસી પણ રહી શકે છે. .
જૂના જમાનામાં ભારતવર્ષની ભૂમિ એવી વિધવાઓના પ્રતાપે પુણ્યભૂમિ ગણાતી હતી. એ વૈધવ્ય પણ જબરજસ્તીનું કે બળાકારનું નહતું, સ્વેચ્છાપૂર્વક વૈધવ્યનું વ્રત અંગીકાર કરવામાં આવતું. આજે જેમ મનાય છે તેમ તે વખતે વૈધવ્યને સમાજના બંધન તરીકે અથવા સ્ત્રીત્વના દંડ તરીકે નહોતું લેખવામાં આવતું. એ સંયમ ત્યાગમાંથી સહેજે ઊગી નીકળતો, વિધવાઓ એટલે ગુલામડીઓ નહિ-પવિત્રતાની મૂર્તિઓ. વિધવાઓ સૌભાગ્યમૂર્તિ કરતાં અધિક સન્માનનીય ગણાતી.
જે ઘરની અંદર એક પણ વિધવા હોય તે ઘરમાં કલુષતા કે કલહ રહી શકતો નહિ. ઘરના બધાં માણસો ડે-ઘણે સંયમ પાળતાં. આજે તે ઘરમાં વહુ-દીકરી વિધવા હેય તે પણ બૂઢા બાપાઓ' ત્રીજી-ચોથી વાર વિવાહ કરી શકે છે. સોળ વર્ષની વિધવા ઉપર એ લગ્નની કેવી અસર થતી હશે તે કહેવાની જરૂર નથી. આજે વૈધવ્યનું ગૌરવ લુપ્ત થયું છે. અમે અહીં જે જમાનાની વાત કહીએ છીએ તે વખતે વૈધવ્ય સુરક્ષિત અને શેભાનું કારણ હતું.
વૈધળે લીલાના જીવનને પલટી નાખ્યું. એક વરસ પહેલાં મોં ઉપર સ્મિત સતત લહેરાયા કરતું-સરળતામિશ્રિત ચાલતામાંથી એક અજબ સૌંદર્ય તરફ રેલાતું. આજે એ બધું ભૂતકાળમાં ભળી ગયું છે. સ્મિતના સ્થાને ગાંભીર્યને અભિષેક થયો છે. ચપલતાના સ્થાને વિવેકે આસન જમાવ્યું છે. હવે આજે લીલા ભાગ્યે જ કોઈ ભૂલ કરે છે. પહેલાં તે લીલાને ઘણેખરો સમય,