________________
( ૬૨ ].
ધર્મમંગળઃ એ જાણે કે કેટલાકેનું મુખ્ય સૂત્ર બની ગયું છે. એક વાર શ્રદ્ધા રાખી હોય તે કેઈક દિવસે અંધ શ્રદ્ધામાં સરી જવાય ને? માટે શ્રદ્ધા જ કઈ વિષયમાં ન રાખવી એ કેટલાક નિશ્ચય કરી બેઠા હોય છે..
વસ્તુતઃ પ્રકાશ અને અંધકાર વચ્ચે જેટલો ભેદ છે તેટલે જ શ્રદ્ધા અને અંધશ્રદ્ધા વચ્ચે ભેદ રહેલો છે. શ્રદ્ધા માણસમાં બળ-સાહસ ને હૈર્ય પ્રકટાવે છે. અંધશ્રદ્ધાની પાછળ અભિમાન, કલેશ અને સંભ રહેલાં હોય છે. વૈજ્ઞાનિકે કયલાને અને હીરાને એક જ પદાર્થ માને છે–તત્વતઃ એ બંનેમાં ભેદ નથી એમ તેઓ પુરવાર કરે છે છતાં ઝગમગતા હીરામાં અને કેલસાના કાળા કટકામાં કેટલું વૈષમ્ય છે ? લેહમાંથી જ દૂધ પરિણમે છે, છતાં લેહી અને દૂધમાં જમીન-આસમાન એટલે તફાવત નથી ? અંધશ્રદ્ધા અને શ્રદ્ધા વચ્ચે એવું જ અંતર છે. કેટલાક બુદ્ધિવાદીઓ તર્ક અને યુક્તિને વધુ મહત્વ આપે છે. તેમને એવી બીક લાગે છે કે જે શ્રદ્ધાને ધમજીવનના પાયારૂપે સ્વીકારશું તે પછી વિવેક, પરીક્ષા, કસોટી બધું ઊડી જશે. તેઓ કવચિત્ કહે છે પણ ખરા કે શ્રદ્ધાને અને પરીક્ષાને ન બને. ખરી વાત એવી છે કે વિવેક અથવા પરીક્ષા વિના શ્રદ્ધા સંભવતી જ નથી. એકલે વિવેક અથવા તકવાદ સાહસિક વેપારીની જેમ કમાણે તે કરશે પણ સંચય અથવા ઉપગ નહિ કરી શકે. બુદ્ધિ, તક, યુક્તિ અથવા પરીક્ષા
