________________
જીવનને મૂળ પ્રશ્ન
વિલાસ અને ખુશામત માણસને મૂઢ અથવા જડ બનાવી દે, પણ આપત્તિ કે ઉપાધિ તે એને ચેતનાવાન બનાવે છેઃ બધાં બારી-બારણાં બંધ હોય ત્યાં એક નવી જ બારી ખેલી દે છે. એકલા સુખમાં વિશ્વમ અને ઉન્માર્ગને ભય છે. દુઃખ કઈ દિવસ કેઈની પણ બેટી ખુશામત નથી કરતું-એ તે સ્વચ્છ અરીસાની જેમ માનવીને પિતાનું સ્વરૂપ બતાવી દે છે.
વિવિધ વહેમો, રૂઢીઓ અને અર્થશૂન્ય લોકાચારે સામે સુખી અથવા સમૃદ્ધ ગણાતા માનવીઓએ કદિ બળવાને વાવટે ફરકાવ્યો જાણે છે? દુખ કે શેષણની ભઠ્ઠીમાં શેકાઈને-ઘડાઈને પાકા થએલા સમૂહ જ એ કંટકે ઉખેડીને ફેંકી દેવાને અને નેવે સરળ-રાજમાર્ગ તૈયાર કરવાનો પુરુષાર્થ દાખવે છે. દુખ નસ્તરનું કામ કરે છે. દેહમાં ભરાયેલા કુપિત મળને જેમ શસ્ત્રક્રિયા સાફ કરે છે તેમ દુઃખની વિવિધતા નવી વિશુદ્ધિઓની ભેટ ધરે છે. દુઃખની અનુભૂતિમાંથી જ વિચારશીલએ દર્શનશાસ્ત્ર સંબંધી મૂળ અને ગૂઢ સમસ્યાઓનાં સમાધાન શોધ્યાં છે. દુઃખની અનુભૂતિએ જ રૂઢીગત માર્ગોને પરિહાર કરવાની અને નવા અલૌકિક માર્ગો શોધી કાઢવાની ચેતના જગાવી છે.
શારીરિક રચનામાં તાવને જે સ્થાન છે તે જ સ્થાન જીવન-રચનામાં દુઃખને છે એમ પણ કેટલાકે કહે છે. ઘણી વાસ ખાનપાનમાં સ્વચ્છેદ કે અતિશયતા આવી જાય છે અથવા તે વધારે પડતા થાક કે ઉજાગરાને લીધે શરીર બા-”
