________________
[ 0 ]
ધર્મ મંગળઃ ગામ ગામ વચ્ચે મેટાં વન અને અરણ્યા હતાં તે વખતે આ જંગલી પશુઓને ત્રાસ ઓછ નહે. પણ તેઓ પિતાને સમાજ ન બાંધી શકયા. સમાજની રચના માટે જે ધર્મબુદ્ધિ જોઈએ તે તેમનામાં રહેતી. જે તેઓ પિતાના ભાઈ-ભાંડુઓના સુખ-દુઃખમાં ભાગ લઈ શકયાં હતસમાજ રક્ષાની ખાતર ઉદાર બની શક્યાં હતા તે તેમણે આટલા લાંબા સમય દરમિયાન ખૂબ ઉન્નતિ કરી લીધી હેત. ભલે એ હિંસક પ્રાણીઓ રહ્યાં, પણ જે તેમનામાં સમાજ રચવાની અને વ્યવસ્થા કરવાની થેલી શક્તિ હેત તે શું તેઓ ટૂંકા સમયમાં આટલા નામશેષ બની જાત, ખરાં? “મારે બંધુ, મારું કુટુંબ, મારે દેશ” એવી કેઈ પવિત્ર ભાવના પશુ-પ્રાણીમાં નથી હોતી-અંદર અંદર લડતાં તેમને અટકાવવા એ સહજ વાત નથી, એટલે તે તેમણે પરસ્પરમાં લડી પોતાનો વિનાશ નેતરી લીધે.
અંદર અંદરની ઈર્ષા, વેર કેઈને જંપવા દેતાં નથી. એ અધર્મ તે છે જ, સમાજવિરોધી પણ છે. આ દોષને લીધે વિકરાળ અને બળવાન પશુ એકબીજાને સહકાર સાધી શકતા નથી. માનવીમાં પણ એ દોષ નથી એમ કઈ કહી શકશે? જગતના ઈતિહાસ તરફ સહેજ દૃષ્ટિ કરે. એક દેશ ઉપર પિતાનું આધિપત્ય સ્થાપવા, સમાજના સભ્યોને સદાને માટે પોતાના ગુલામ બનાવવા અથવા તે પિતાનાં સુખ-સ્વછંદની ખાતર બીજાને દાસત્વની બેડીમાં બાંધી રાખવાના વિજેતાઓએ અને
