________________
[ ૩૦ ]
ધર્મમંગળ અને આત્મસંશોધનની તક મળવી એ તે માનવીનું એક મહાન સૌભાગ્ય છે.
પશ્ચાત્તાપની છૂપી-અણછૂપી ભઠ્ઠીમાં સેકાતા માનવીએની વ્યથાઓ જે આપણે ઊંડા ઉતરીને તપાસીએ તે માણસજાતને માટે આ એક મોટી આફત હેય એમ જ પ્રથમ દૃષ્ટિએ લાગે. પશુ-પંખી અને અબુધ જને કેવા સુખથી હરતાફરતા હોય છે? દુખ આવે ત્યારે ભગવી, લેવું એ ઠીક છે, પણ આ અનુતાપ તે માણસ હાથે કરીને નથી વહેરી લેતે? મૂઢ માણસો-જેમના દિલમાં પશ્ચાત્તાપ કે પ્રાયશ્ચિત્તને માટે કંઈ સ્થાન જ નથી હોતું તેઓ કેવા સ્વચ્છેદથી-કેવા નિશ્ચિતપણે જીવી શકે છે?
એ અનુતાપનું સામું પલ્લું પણ જોવા-તપાસવા જેવું છે. પશ્ચાત્તાપ જેમ માનવીનું સદ્ભાગ્ય છે. માનવીને વિશિષ્ટ અધિકાર છે તેમ બીજી તરફ આત્મપ્રસાદ, આત્માને આનંદ એ પણ માનવજાતનું એક બીજું પરમ સૌભાગ્ય છે. મહાત્મા ઈસુને વિષે એમ કહેવાય છે કે ઘાતકી હત્યારાઓ જ્યારે એમને ફાંસી પાસે લઈ ગયા અને ખરેખર ફાંસના લાકડા સાથે બાંધ્યા ત્યારે એમણે માત્ર આટલું જ કહેલું: “મારી મારફતે ઈશ્વરી સંકેત સિદ્ધ થાય છે એ જોઈને હું આનંદ પામું છું.” ભયંકર મૃત્યુને નજર સામે જેવા છતાં–ત્રાસ ઉપજે એવા અત્યાચાર વેઠવા છતાં આત્માના આનંદથી તરબોળ બનેલા આવા શબ્દો ઉચ્ચારવાને મનુષ્ય સિવાયના બીજા કોઈ
જેમાં અનુતાપનું સા નિશ્ચિતપણે જ નથી હોત
