________________
આધ્યાત્મિક આરોગ્ય
[ ૨૯ ] ઊડી ગયે. રોજ પ્રસન્ન દેખાતા પિતાજીના જીવનમાં જાણે કે આ ઘાતકી કૃત્યે હળાહળ ભરી દીધું. એ વાતને ઘણા દિવસ વીતી ગયા. પણ અમે જેવા કે કઈ કઈ વાર પંખી ઉપરના જૂના અત્યાચારને દેખાવ એમની નજર આગળ ખડે થઈ જતો અને માથામાં ચકરી આવતી હોય એવી તીવ્ર વેદના અનુભવતા. જીવ્યા ત્યાં સુધી એ પશ્ચાત્તાપને ન ભૂલી શકયા.
એક દિવસે અમારે ત્યાં એક કન્યાને જન્મ થયો. બન્યું એવું કે જન્મતાં જ એનાં બન્ને પગ ખોટા પડી ગયેલા. મારા પિતાએ જ્યારે એ વાત સાંભળી ત્યારે એમને જે દુઃખ થયેલું તેનું વર્ણન થઈ શકતું નથી. ભારે સંકટને વિષે અડગ રહેનાર એ મહારથી તે દિવસે ગાંજી ગયા. એમની આંખમાંથી આંસુની ધાર ચાલી નીકળી. એમણે કહેલું પણ ખરું કે “દુનિયા જાણે કે ન જાણે, પણ પાપનું ફળ મળ્યા વિના નથી રહેતું. હવે તે એ પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત વેઠી લીધા વિના બીજે કઈ માર્ગ નથી.” - આ અનુતાપ, આ પશ્ચાત્તાપ, આ તીવ્ર અને ગંભીર સંવેદન એ આધ્યાત્મિક આરોગ્યનું એક ચિહ્ન છે. માનવપ્રાણી સિવાય આ અગ્નિ સમે પશ્ચાત્તાપ આપણે બીજે ક્યાંય નહિ ભાળીએ. માણસ સદા કાળ સા–નર નથી રહી શક્તો તેમ તેનું આધ્યાત્મિક આરોગ્ય પણ હંમેશા એકધારું નથી રહેતું–જીવનમાં નબળાઈની પળે પણ આવે છે. પરંતુ એક વાર ભૂલ કે દોષ થયા પછી આવી પશ્ચાત્તાપની
