________________
અનેકાંતવાદ
[ 23 ]
ઘેાડા પણ પ્રયત્ન કરવા શું ખાટા ? એક જણ કાળવાદને એકાંતિક સત્ય માની આળસ અને પ્રમાદમાં પડી રહે છે, બીજો પુરુષાર્થમાં માને છે. અનેકાંતવાદનું આંજણ આ બન્ને એકાંતવાદી ન આંજે ત્યાં સુધી પરસ્પરમાં વિવાદ કર્યાં કરવાના. એક બીજાના દૃષ્ટિકાણુ સમજવાના પ્રયત્ન કરે તા એમને બન્નેને એક સત્ય સમજાયા વિના ન રહે. કાળ જેવી પ્રભાવવાળી એક વસ્તુ છે અને પુરુષાર્થના મહિમા પણ પાર વિનાના છે. પણ એ બન્નેને જુદા કેમ પાડી શકાય ? પુરુષાથ વિનાના કાળવાદી ગજેડી કે સ્વસસેવી મની જવાના, જ્યારે નર્યાં પુરુષા વાદી એક દિવસે નિરાશ ને નિરુત્સાહ જેવા ખની જવાના. પરિપાક માટે અનુકૂળ કાળ આવશ્યક વસ્તુ છે એમ એને માનવું પડશે.
કાળને આપણે જમાના કે યુગ કહીએ છીએ. જમાના અદલાય, યુગ પલટાય તેની સાથે માણસે થાડા સમન્વય કરતાં શીખવું જોઈએ. એક જમાનામાં માટા વરધાડા અને સામૈયા, જમણુવાર અને પ્રભાવના ધમ ને પુષ્ટિ આપનારાં લેખાતાં. આજે અન્નકષ્ટના દિવસેામાં જો એ જ કાળની પ્રથાઓને વળગી રહીએ તે યુગષ્ટિ જ આપણામાં નથી એમ કહેવુ' પડે. જુદા જુદા ખળા વચ્ચે સમાધાન ન કરીએ, એકાંત અથવા આગ્રહને પકડીને બેસી રહીએ તા ભગવાને અનેકાંતના જે વારસો આપણને આપ્યું તે શું કામના? આપણે એ વારસાને અયેાગ્ય નીવડ્યા એમ કહેવાય કે નહિ ?
