________________
ધ્યાનદીપિકા
[ ૨૫૧ ]
નિર્દય જીવો વડે વધ કરાતા કે બંધન માટે રેકેલા કે પિડા અપાતા તથા પોતાના જીવિતના રક્ષણ માટે યાચના કરતા, જેને વિષે જે દયાની બુદ્ધિ કરવી તેને કરુણા માનેલી (કહેલી) છે.
ભાવાર્થ–દુઃખી જેને દેખી તેમના તરફ દયાની લાગણી કરી તેમને બચાવવા કે મદદ આપવા માટે પોતાથી બનતા પ્રયત્ન કરે તે કરુણ કહેવાય છે. આત્મસ્વરૂપનું ભાન ભૂલેલા અને તે માટે જ કર્માધીન-રાગ દ્વેષાધીન, થયેલા છે આ દુનિયામાં વિવિધ પ્રકારની વિપત્તિઓ પામે છે. છતાં દયાળુ કે કેમળ હદયનાં મનુષ્યોએ તેમની ઉપેક્ષા ન કરતાં તેમને યથાશક્તિ મદદ આપવી. કર્મનાં ફળો જીવો ભોગવ્યા સિવાય રહેવાના નથી, ગમે તે પ્રાગે તે પોતાના કર્મને બદલે મેળવવાના જ છે. વહેલા કે મેડા, હમણાં કે પછી કર્માનુસાર તેઓ ફળ મેળવશે જ. તોપણ જેઓ આવા કિલષ્ટ કવિપાકથી વેગળા છે તેઓએ તે તેમની દયા લાવવી જ જોઈએ. જો તેમ કરવામાં ન આવે, છતી શક્તિએ તેમની ઉપેક્ષા કરવામાં આવે, નિર્દય જીવો પીડા આપે, કદર્થના કરે, વધ કરે, બંધન કરે અને તે દુઃખી થનાર છવ પિતાનું જીવન બચાવવા માટે પ્રાર્થના કરે, આજીજી કરે, છતાં પણ તેના તરફ છતી શક્તિએ ધ્યાન આપવામાં ન આવે તે તે માણસના મનમાં નિર્દયતા, કરતા કે નિવંસ પરિણામતા આવવાની જ. આવી નિષ્ફર આત્મપ્રાપ્તિથી કે ધર્મ ધ્યાનની પ્રાપ્તિથી મનુષ્યને વિશેષ દૂર ખેંચી જાય છે. ધર્મધ્યાનને લાયક જેના હૃદયે ઘણાં
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
