________________
કલ્પસૂત્ર
5ழுழுழுழுழுழுழுழுழுழுழுகுகுகுகுகுகுகு
Jain Education Internation
શ્રી કલ્પસૂત્ર નામમાં જે કલ્પ શબ્દ છે તેના અનેક અર્થો છે. પરંતુ આ સૂત્રમાં તેનો આચાર મૈં માંડણી અર્થ ગ્રહણ કરેલ છે. આ આચાર મોક્ષસાધક અવસ્થામાં રહેલ સાધુ ભગવંતોનો અનેક પ્રકારનો છે. છતાં આ સૂત્રની શરૂઆતમાં આ પ્રમાણે દશ પ્રકારનો કહેલ છે.
(૨) આવેT (૨) પ્રૌશિક (૩) શય્યાતરપિંડ (૪) રાખપિંડ (૧) કૃતિર્મ (૬) વ્રત (૭) જ્યેષ્ઠ (૮) પ્રતિક્રમણ (૧) માસ (૨૦) અને પર્યુષળ. (૧) આચેલક્ય કલ્પ :
"
ચેલ એટલે વસ્ત્ર, અચેલ એટલે વસ્ત્રનો અભાવ, અચેલના ‘“અ’” નો અર્થ શાસ્ત્રોમાં અલ્પ પણ કરેલ છે અને અહીં પણ અલ્પ અર્થ લેવાનો છે તેથી અલ્પ, (એટલે) પ્રમાણયુક્ત શ્વેત જીર્ણપ્રાયઃ વસ્ત્ર ધારણ કરવાનો આચાર તે ‘આચેલક્ય કલ્પ' જાણવો.
પહેલાં અને છેલ્લા તીર્થંકરનો આચાર ‘અચેલક’ છે. મધ્યના બાવીશ તીર્થંકરોના સાધુઓનો આચાર ‘અચેલક અને સચેલક' બન્ને પ્રકારનો છે. પહેલા શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુના અને અંતિમ શ્રી મહાવીર પ્રભુના સાધુઓ જીર્ણપ્રાય શ્વેત અલ્પ વસ્ત્ર રાખે, નાભીથી ચાર આંગળ નીચો અને ઢીંચણથી ચાર આંગળ ઉંચો એવો સાડા ત્રણ હાથનો ચોલપટ્ટો (નીચેનો વસ્ત્ર) રાખે તથા સાડા ચાર હાથનો કપડો (ઉપરનો વસ્ત્ર) રાખે. એક વેંત ચાર આંગળની મુહપત્તિ રાખે, એથી વસ્ત્રો પહેર્યા છતાં અલ્પ વસ્રને કારણે અર્ધું શરીર વસ્ત્ર વિનાનું રહેતું હોવાથી અચેલક કહેવાય છે. મધ્યના બાવીશ તીર્થંકરના સાધુઓ શ્વેત પ્રમાણયુક્ત વસ્ત્ર રાખે તેથી અચેલક અને સંજોગવશાત્ રંગીન બહુ મૂલ્યવાળા વસ્ત્રો પણ વાપરી શકે તેથી સચેલક પણ કહેવાય છે. સરલ અને પ્રાશ હોવાથી ચારિત્રમાં દોષ ન લાગે તે રીતે તેઓ આસક્તિ રહિતપણે વર્તી શકે છે તેથી એમને અચેલક કલ્પની મર્યાદા નથી. તીર્થંકરો જ્યારે દીક્ષા લે છે ત્યારે ઇન્દ્ર તેમના ખભા ઉપર દેવદુષ્ય વસ્ત્ર રાખે છે. તે વસ્ત્ર જ્યાં સુધી ખભા પર રહે ત્યાં સુધી તીર્થંકરો સચેલક કહેવાય છે, દેવદુષ્ય વસ્ત્ર દુ૨ થયે અચેલક કહેવાય છે. આ ચોવીશીમાં પહેલા શ્રી ઋષભદેવ અને છેલ્લા શ્રી મહાવી૨
For Personal & Private Use Only
E
૨
www.aiheliorary cle
