________________
૧૧૬ / ધન્ય આ ધરતી
વિસ્કોસ અને રેયોન એ બનાવટી રેષાઓ છે. અને લાકડાના રસમાંથી બનાવવામાં આવે છે. દુનિયામાં વપરાતા કુલ લાક્ડાના રસમાંનો ૩ ટકા આ ઉત્પાદન માટે વપરાય છે. આ રેષાઓ બનાવવા માટે સામાન્ય રીતે યુકેલિપ્ટસ વાપરવામાં આવે છે. યુકેલિપ્ટસનું એક ઝાડ ૪૦૦ લિટર જેટલું પાણી ચૂસી જઈ શકે છે અને તેથી સ્થાનિક લોકોને પાણીનો પુરવઠો ઓછો થાય છે. લાકડાના જાડા રસને કોસ્ટિક સોડા અને કાર્બન-ડાયસલ્ફાઈડ વડે ઓગાળવામાં આવે છે અને પછી એમાં સલ્ફ્યુરિક એસિડ ઉમેરાય છે. આ પ્રક્રિયા પ્રદૂષણ ઉત્પન્ન કરનારી અને પુષ્કળ ઊર્જા વાપરનારી છે. લાકડાના રસને ક્લોરાઈન વડે સફેદ બનાવવામાં આવે છે, જેનાથી અનેક પ્રદૂષિત રસાયણો પેદા થાય છે જેમાં ડાયોક્સિન જેવા અત્યંત પ્રબળ ખતરનાક રસાયણો પણ હોય છે. આ પ્રક્રિયાને કારણે દુનિયાભરમાં માછલી ઉછેર નાશ પામ્યો છે. ડાયોક્સિન અત્યંત અલ્પ પ્રમાણમાં હોય તો પણ ઝેરી છે અને ખોરાક્માં ભળી અને વધી શકે છે. એનાથી કૅન્સર જેવા રોગો થાય છે. એનું અત્યંત અલ્પ પ્રમાણ પણ બાળકોના માનસતંત્રને જન્મ પહેલાં જ અસર પહોંચાડે છે.
રેશમી કાપડ : રેશમી કાપડ બનાવવા માટે રેશમ ઉત્પન્ન કરતા કોશેટાઓને ઊકળતા પાણીમાં અથવા તેજાબમાં નાખીને મારી નાખવામાં આવે છે. જો કે હવે કોશેટાને માર્યા વગર રેશમ મેળવવાની પ્રક્રિયાઓ શોધાઈ રહી છે. એશિયા, આફ્રિકા અને લેટિન અમેરિકાના દેશોમાં જે જમીન અનાજ ઉગાડવા માટે વાપરી શકાય તે જમીન કોશેટા ઉછેરવા માટેનાં શેતુરનાં ઝાડ ઉગાડવા માટે વપરાઈ રહી છે. રેશમના દરેક કિલોગ્રામ માટે કોશેટાઓને ખવરાવવા માટે ૨૦૦ કિલોગ્રામ પાંદડાંની જરૂર પડે છે.
ઊનનું કાપડ : ઠંડી હવાના દેશોમાં અને બીજા દેશોમાં ઠંડી ઋતુમાં ઊનનાં પડાં જરૂરી છે. ઈંગ્લૅન્ડમાં અઢી કરોડ ઘેટાં છે અને દર વર્ષે ૪ કરોડ કિલો ઊનનું ઉત્પાદન થાય છે. ઊનનાં કપડાં બનાવવા માટે બીજા કાપડ કરતાં ઓછાં રસાયણોની જરૂર પડે છે. જ્યારે ઊનના ભાવ ઘટતાં ઘેટાના ભાવ ઘટી ગયા હતા ત્યારે ઘણાં ઘેટાંનો નાશ થયો હતો. ઘેટાં પાસેથી વધારે પ્રમાણમાં અને ઊંચી ગુણવત્તાનું ઊન મેળવવાની પ્રક્રિયાઓને પરિણામે ઘેટાં નબળાં પડ્યાં છે અને રોગો સામે ટકી શક્તાં નથી.
ઘેટાં પરથી ઉતાર્યા પછી ઊનમાંથી ક્ચરો અને તૈલી દ્રવ્યો દૂર કરવામાં આવે છે. એને પરિણામે જંતુનાશકોવાળું પાણી સ્થાનિક તળાવ કે નદીને પ્રદૂષિત કરે છે. કુદરતી રેષો હોવાથી ઊન કુદરતી દ્રવ્યોમાં પાછું ભળી જઈ શકે એવું છે. સુતરાઉ કાપડ : કુદરતી રેષાઓમાં પાસ એ સૌથી સસ્તો અને લોકપ્રિય રેષો છે, પરંતુ હવે મિલોનું ઉત્પાદનખર્ચ વધતાં સુતરાઉ કાપડ મોંઘું થવાથી એનો વપરાશ ઘટ્યો છે. હવે દુનિયાના કુલ કાપડના વપરાશનું માત્ર અડધું કાપડ સુતરાઉ કાપડ છે. આ કાપડ મોંઘું, છતાં ચામડીને અનુકૂળ હોઈ તથા રંગો સરસ રીતે ઝીલી શકતું હોઈ તે મુખ્યત્વે ધનિક દેશોમાં ખરીદાય છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org