Page Text
________________
કર્મપ્રકૃતિ
નામ - ગોત્ર - વેદનીય - આયુષ્ય - અંતર્ગત પ્રકૃતિઓ તો હણવા યોગ્યનો અભાવ હોવાથી કાંઇ પણ હણતી નથી. તેથી તે અઘાતિ જાણવી. | સર્વઘાતિનો રસ “તાંબાના ભાજનની જેમ છિદ્ર વગરનો, ઘીના જેમ અતિ સ્નિગ્ધ, દ્રાક્ષની જેમ અલ્પ પ્રદેશથી યુક્ત, સ્ફટિક અભ્રની જેમ અતિ નિર્મલ - સઘળા પોતાના વિષયનો ઘાત કરનાર હોવાથી સર્વઘાતિ છે. દેશઘાતિનો રસ કાંઇક વંશદલથી બનાવેલ સાદડીની જેમ અતિપૂલ, સેંકડો છિદ્રવાળો, કાંઇક કા વચમાં સેંકડો છિદ્રોવાળો, કોઇ કાજલ વાંસની જેમ અતિ સૂક્ષ્મ છિદ્ર સંવૃત્ત, અલ્પસ્નેહ, નિર્મળ પોતાના વિષયનો એક દેશથી ઘાત કરે તે દેશઘાતિ છે. અઘાતિ તે આ બન્નેથી વિલક્ષણપણું અર્થાત્ જુદાપણું હોવાથી અઘાતિનો રસ ફક્ત અઘાતિ પ્રકૃતિઓનો ઘાતિ પ્રકૃતિના સંપર્કથી તેનો રસ વિપાક બતાવનાર થાય છે. જેમ પોતે ચોર ન હોય, પણ ચોરના સંપર્કથી ચોરપણું થાય છે.
ઇતિ ૭ - ૮મું સર્વજ્ઞાતિ - દેશઘાતિરૂપ ઘાતિ - અઘાતિ દ્વાર સમાપ્ત
-: અથ ૯ - ૧૦ મું પરાવર્તમાન - અપરાવર્તમાન ધાર:- ) જે પ્રકૃતિઓ બીજી પ્રકૃતિઓનો બંધ ઉદય નિવારીને પોતાના બંધ કે ઉદયમાં આવે તે પરાવર્તમાન. તેનાથી વિપરીત તે અપરાવર્તમાન. એટલે કે જે પરનો બંધ કે ઉદય અટકાવ્યા વિના જ પોતાનો બંધ કે ઉદય દેખાદે, તે અપરાવર્તમાન. અને તે જ્ઞાનાવરણ-૫, અંતરાય-૫, દર્શનાવરણ-૪, પરાઘાત, તીર્થકર, ઉછુવાસ, મિથ્યાત્વ, ભય, જુગુપ્સા, અને ધ્રુવબંધિ નવ નામકર્મની - આ ૨૯ પ્રકૃતિઓ બંધ અને ઉદય આશ્રયીને અપરાવર્તમાન છે. આના બંધ અથવા ઉદયને બંધાતી કે વેદાતી બાકીની પ્રકૃતિઓથી હણવામાં અશક્યમાન થાય છે. બાકીની બંધને આશ્રયીને ૯૧ અને ઉદયને આશ્રયીને (સમ્યક્ત - મિશ્ર સહિત) ૯૩ પ્રકૃતિઓ પરાવર્તમાન છે. (યંત્ર નં. ૩ જુઓ)
ઇતિ ૯ - ૧૦મું પરાવર્તમાન - અપરાવર્તમાન દ્વારા સમાપ્ત.
( -: અથ ૧૧ - ૧૨ મું શુભ – અશુભ દ્વાર :-) જીવને પ્રમોદ (આનંદ) નું કારણ તેવા રસથી યુક્ત તે શુભપ્રકૃતિઓ, જેઓમાં શુભરસ ન હોય તે અશુભ પ્રકૃતિઓ. ત્યાં મનુષ્યત્રિક, દેવત્રિક, તિર્યંચાયુષ્ય, ઉચ્છવાસ, શરીર-૫, અંગોપાંગ-૩, શુભવિહાયોગતિ, શુભવર્ણાદિ-૪, ત્રસાદિ-૧૦, તીર્થંકરનામ, નિર્માણ, પ્રથમ સંસ્થાન - સંઘયણ, આતપ, પરાઘાત, પંચેન્દ્રિયજાતિ, અગુરુલઘુ, સાતાવેદનીય, ઉચ્ચગોત્ર, ઉદ્યોત એ ૪૨ પ્રકૃતિઓ. શુભવર્ણાદિ-૪ શુભ પ્રકૃતિ સંખ્યામાં અને અશુભપ્રકૃતિ સંખ્યામાં ગ્રહણ કરી તેના બે પ્રકાર હોવાથી બાકી ૮૨ પ્રકૃતિઓ અશુભ છે. સમ્યત્વ મિશ્ર તો ઉદયને આશ્રયીને અશુભ બંધને આશ્રયીને નહીં, તેના બંધનો અસંભવ છે. તે જૂદી કરી છે.
ઇતિ ૧૧ - ૧૨ મું શુભ – અશુભ દ્વાર સમાપ્ત
૨૮ અહીં રસનું સ્વરૂપ કહ્યું છે. અહીં કેવળ રસ હોતો નથી. પરંતુ રસસ્પદ્ધકો હોય છે. કારણકે રસ ગુણ છે. તે ગુણી પરમાણુ વિના રહી શકે નહીં,
માટે રસ કહેવાથી તેવા રસયુક્ત રૂદ્ધ કો લેવા. તેમાં સર્વાતિ રસ સર્તકો તાંબાના પાત્રની જેમ છિદ્ર વિનાના હોય છે. એટલે જેમ ત્રાંબાના પાત્રમાં છિદ્ર નથી હોતા અને પ્રકાશક વસ્તુની પાછળ તે મૂક્યું હોય તો તેનો પ્રકાશ બહાર આવે છે. તેમ સર્વઘાતિ રસસ્પદ્ધકોમાં ક્ષયોપશમ રૂ૫ છિદ્રો હોતા નથી, પરંતુ તેને ભેદીને પ્રકાશ બહાર આવે છે. તથા ધૃતાદિ જેમ સ્નિગ્ધ હોય છે, તેમ સર્વઘાતિ રસ પણ અત્યંત ચીકાશયુક્ત હોવાથી અલ્પ પણ ઘણું કામ કરી શકે છે. તથા જેમ દ્રાલા અલ્પ પ્રદેશથી બનેલી છતાં તૃપ્તિરૂપ કાર્ય કરવા સમર્થ છે. તેમ સર્વઘાતિ પ્રકૃતિઓના ભાગમાં અલ્પલિકો આવવા છતાં તેઓ તેવા પ્રકારના તીવ્ર રસવાળા હોવાથી જ્ઞાનાદિ ગુણને દબાવવા રૂપ કાર્ય કરવા સમર્થ થાય છે. તથા સ્ફટિક જેવા નિર્મળ કહેવાનું કારણ કોઇ વસ્તુની આડે સ્ફટિક રહેલું હોય છતાં તેની આરપાર જેમ તે વસ્તુનો પ્રકાશ આવે છે તેમ સર્વઘાતિ રસરૂદ્ધકને ભેદ્ય જડ ચૈતન્યનો સ્પષ્ટ વિભાગ માલમ પડે તેવો પ્રકાશ બહાર આવે છે. દેશઘાતિ રસ તેવો હોતો નથી. તેમાં ક્ષયોપશમરૂપ છિદ્રની જરૂર હોય છે. ક્ષયોપથમિક જો ન હોય તો તે કર્મ ભેદી તેને પ્રકાશ બહાર ન આવે, એટલા માટે અનેક પ્રકારના છિદ્રોથી ભરેલો કહ્યો છે. તેમજ તેને અલ્પસ્નેહ વાળો કહ્યો છે કારણ કે તેમાં સર્વથાતિ રસ જેટલી શક્તિ નથી હોતી તેથી તેના ભાગમાં વધારે પુદગલો આવે છે તેથી તે રસ અને પુદગલો બંને મળી કાર્ય કરે છે. તેમજ તેને અનિર્મલ કહ્યો છે કારણકે તેને ભેદીને પ્રકાશ બહાર આવી શકતો નથી.
For Personal Private Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005572 |
| Book Title | Karm Prakruti Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kailashchandravijay |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | |
| Total Pages | 550 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |