________________
पृथिव्या आकारमीमांसा
पं. श्री अभय सागरो गणी M. N.G. S.वासिंटन
अपि पृथिवी सत्यमेव हि गोलाकारा तस्मादेव लोकास्तदेतन्मन्यन्ते यदि वास्तवे,
का प्रयोगादीन् विधायैव "पृथ्वी गोलाकारा वर्तत अगत्वे विज्ञानवावस्य मलिन-मन्द प्रकाशेड
इत्येवंविधो विनिश्चयो निर्धारितेः स्यादिति ।) नेकेषां लोकाना मनास "पृथ्वीय गोलाकारा विद्यते" इत्यसौ विषयः सिद्धप्रमाणरूपमेक
परन्त्वत्रैव वास्तविकत्व तु अन्यदेव प्रमाणितं तध्यमिव जातमास्ते । . .
भवति । पृथिव्या गोलाकारस्य-सम्बन्धे नोट
पिच सुव्यवस्थितास्तर्कशुद्धांस्वथा च प्रत्यक्षमूलभूतेषु तर्केषु युक्ति-प्रमाणादिषु सुदृढे प्रयोगान् विधे, काम्चन धारणाः पुरतो निधाय, ध्वसत्स्वपि चबारे का बापटाटोपे संनुरुपा सम्भावना सम्मुख संस्थाप्य मुग्ध आधारितल्या विचारशीलाः सचेतसो बुद्धि- भावाः प्रजा: “पृथ्वी गोलाकारा वर्तते” इत्ये. शालिनो लोकाश्चापि "पृथ्वी गोलाकाराऽस्ते" वमवबोधयितु प्रयत्नोऽक्कियत । अत्र. प्रचारेण इत्येव स्वीकरणं नाम नवयुगस्य प्रचलन बाह्यसाधनानां प्राचुर्येण तथा प्रयोगपरीक्षणादीनां
बाबाडम्बरादिमिर्बुद्धिमन्तो जनाश्चापि सम्मिलिता ८ अद्यतु विश्वेऽस्मिन् तर्कबद्धया रीत्या
अक्रियन्त । विचारणं विवेचन वाषि-हास्यास्पद परिगण्यते,
वस्तुत: पृथ्व्या गोलत्वस्य सम्बन्ध नैकाऽपि तथा च-"नास्त्यसौ पृथ्वी गोलाकार" इत्येवं
काचन सत्या युक्तिर्विद्यते । अतो विपरीत यदि प्रतिपादयतो जनस्य मस्तिष्क विकृतमिव मन्यते । पृथिवी गोलाकारा सम्भाव्येत, तक्षा बस्यो
विप्रतिपत्तय आपत्तयच म्यवन्ति । ताश्चाधो र अस्याः सर्वस्याः परिस्थितेः कारणं वस्तुतो लिस्यन्तेरेलगन्ध्यः, रोकेटयान, जेटविमान, आकाशवाणीयन्त्र, टेलीविझनयन्त्रं, चित्रग्रहणयन्त्र,
(१) यदि पृथ्वी गोलाकार स्यात् तदातथा च क्ष-किरणप्रभृतीनां प्रत्यक्ष परिदृश्यमाणानां _यदा दूरादागच्छन्त जलपोत व येवलसाफल्यानामाधारे विज्ञानवायो लोक-हृदये स्व- मेत्राभ्यां पश्यामस्तदा केवलं तस्योपरिभागे प्रभाव-मुद्रामकिवदानास्ते । . - वर्तमाना चब्रेव दृश्यते, केवलमित्य प्रतीयते,
मन्यमानाः सन्ति ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org