Page Text
________________
३४८
કોટિલ્ય “અર્થશાસ્ત્ર': દાર્શનિક-સાંસ્કૃતિક પરીક્ષણ
ગણાવ્યો છે, ત્યારે આ વ્યાખ્યાનના અને ગ્રંથના ‘સમાપ્તિ-મંગલ'રૂપે, ગ્રંથના પરિશિષ્ટ તરીકે જૈનાગમ ૩ત્તરના એક પ્રસિદ્ધ પ્રાચીન-ભારતીય સંવાદ-પ્રધાન આખ્યાનનો અનુવાદ પ્રસ્તુત કરવાનું ઘણું મોકાસરનું લાગે છે. મજાની વાત એ છે કે એ આખ્યાન “મહાભારત'માં તેમ જ ઉત્તરષ્ફયામાં એમ બંનેમાં થોડા રૂપાંતરે, પણ એક જ સ્રોતમાંથી ઊતરી આવ્યું હોય તેમ મળે છે. તેમાંનું એક પ્રસિદ્ધ મહાવાક્ય તો સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષાના ભેદે એકરૂપ જ છે – ભલે બંને આખ્યાનોમાં રાજાનું નામ ભિન્ન (‘મહાભારતમાં “જનક' અને “ઉત્તરન્નુયા'માં ‘નેમિ') હોય. બંને મિથિલાધિપ તરીકે જ બતાવાયા છે. એ પણ સમજાય છે કે આ એક ઐતિહાસિક પરંપરાનું જ અમૂલ્ય અવતરણ છે. ભારતવર્ષના અને તે દ્વારા જગતના ભાવિ માટે, સમજીએ તો, એમાં ઘણો અર્થઘન, આશાસ્પદ સાંસ્કૃતિક-આધ્યાત્મિક સંકેત પડેલો છે. મહાપુણ્યપ્રભાવે એક સમર્થ રાજપુરુષને લાધેલી “અરુણા પરભાત’–સમ સાર્વજનિક આધ્યાત્મિક કમાણી – અવિનાશી કમાણી – આમાં સાકાર બની છે. ખાસ કરીને દિગ્ગજ વિચક્ષણો (intellectual giants) સહિતના સર્વ બુદ્ધિનિષ્ઠોને માનવચેતનાની આ અંતરંગ ઘટના પર મનનનિદિધ્યાસન (ઉત્કટતાવાળું ધ્યાન) પ્રયોજવા અને માનવના – બલ્ક સૃષ્ટિના – દિવ્ય ભાવિને સાકાર કરવા નમ્ર અનુરોધ છે. મૂળ ગ્રંથના માત્ર આ અનૂદિત શબ્દો જ વિશાળ ચૈતન્યભૂમિ પર સ્વરપણે બીજની જેમ વેર્યા છે. તેમાંથી પ્રભુનો પાક પાંગરો !
[અનુવાદમાં પ્રાયઃ ગુજરાત-વિદ્યાસભા (અમદાવાદ) દ્વારા પ્રકાશિત પ્રસિદ્ધ પ્રાચ્યવિદ્યાવિદ્ ડૉ. ભોગીલાલ જ. સાંડેસરા કૃત મૂળ, અનુવાદ અને ટિપ્પણ સાથેના ‘ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર' (અધ્યયન ૧થી ૧૮) પુસ્તકનો ઉપયોગ કર્યો છે. તે બદલ એ મહાનુભાવનો ઋણ-સ્વીકાર કરું છું. પુનરાવર્તન પામતી બધી ગાથાઓ છોડી દીધી છે. જુઓ ટિપ્પણ બાદનું પરિશિષ્ટ.].
ટિપ્પણો : વ્યાખ્યાન ત્રીજું
૧. વ્યાર્થવિરામોડસ્તિ ચઢિ થાત્ પ્રતિમાકુ: | – પ્રચાતો: ૪.૬ ૨. નિછત્રપ વાવ વનવિ નિયોગિત: | – ૫.Tીતા પૂ.રૂદ્દB 3. आत्मन्यपि न विश्वासस्तावान्भवति सत्सु यः । - महाभारतम् ४. भीमकान्तैनूपगुणैस्स बभूवोपजीविनाम् ।
अधृष्यश्चाभिगम्यश्च यादोरत्नैरिवार्णवः ॥ - रघुवंशम् १.१६ ૫. સોત્સાદાનાં નાસ્યસાધ્ય ના
मार्गारब्धाः सर्वयत्नाः फलन्ति ॥ - प्रतिज्ञायौगन्धरायणम् १.१८B ६. वृणते हि विमृश्यकारिणं गुणलुब्धाः स्वयमेव संपदः ॥ – किरातार्जुनीयम् २.३०B ७. पूर्वमहर्भागं हस्त्यश्वरथप्रहरणविद्यासु विनयं गच्छेत्पश्चिममितिहासश्रवणेन । – अर्थ. १.५.१२,१३
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005552 |
| Book Title | Kautiliya Arthashastra Darshanik Sanskrutik Parikshan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nitin R Desai |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 374 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |