Page Text
________________
न्यायावतार - श्लो०१ व्यभिचारिणीश्च; ततः कालान्तरे पुनरपि “तादृशेतराणां प्रत्यक्षव्यक्तीनां प्रमाणतेतरते समाचक्षीत। नच पूर्वापरपरामर्शशून्यं पुरोवर्त्यर्थग्रहणपर्यवसितसत्ताकं प्रत्यक्षं पूर्वापरकालभाविनीनां प्रत्यक्षव्यक्तीनां सादृश्यनिबन्धनं प्रामाण्यमुपलक्षयितुं क्षमते । न चायं स्वप्रतीतिगोचराणामपि प्रत्यक्षव्यक्तीनां प्रामाण्यं परं प्रतिपादयितुमीशः | तस्मादवश्यंतया यथादृष्टप्रत्यक्षव्यक्तिसाधर्म्यद्वारेणाधुनातनप्रत्यक्षव्यक्तीनां प्रामाण्यप्रत्यायकं परप्रतिपादकं च परोक्षान्तर्गतमनुमानरूपं प्रमाणान्तरमुररीकर्तव्यम्। ४४.६९परावबोधार्थं च प्रत्यक्षमेवैकं प्रमाणं नान्यदस्तीत्युल्लपन् उन्मत्ततामात्मनो लक्षयति ।
-૦ન્યાયરમિ – ગ્રહણ કરે છે. પૂર્વાપરભાવી જ્ઞાનોનું સાદૃશ્ય એ તેનો વિષય જ નથી. આમ પ્રત્યક્ષની પ્રમાણતાના નિશ્ચય માટે પણ, અનુમાન વિગેરે રૂપ પરોક્ષની જરૂર પડે છે. એટલે પરોક્ષ ન માનો તો પ્રત્યક્ષ પણ પ્રમાણ નહીં બને.
તથા મને જે પાણી દેખાય છે, તે જ્ઞાન પ્રમાણ છે, કારણ કે પૂર્વે પણ આવું જ્ઞાન થયેલું, ત્યારે પાણી મળેલું' - આ રીતે પોતાને થયેલ જ્ઞાનના પ્રામાણ્યની બીજાને પ્રતીતિ કરાવાય છે, તે અનુમાન દ્વારા જ થાય છે, જે પરોક્ષ છે – આમ પ્રત્યક્ષના પ્રમાણ્યની, અન્યને પ્રતીતિ કરાવવા પણ પરોક્ષની અપેક્ષા રહે છે.
તેથી યથાદષ્ટ પ્રત્યક્ષોના સાધમ્યથી વર્તમાન પ્રત્યક્ષોનું પ્રામાણ્યનિશ્ચાયક અને અન્યને જેના આધારે પ્રામાણ્ય દર્શાવાય, તેવા પરોક્ષ અંતર્ગત અનુમાનરૂપ પ્રમાણાંતરનો સ્વીકાર અવશ્ય કરવો
૦ પ્રત્યક્ષ જ એક પ્રમાણ છે' એ ચાર્વાકમતનો નિરાસ )
(४४) ४ तोडीबीने समोघ २।। 'प्रत्यक्ष ४ मे प्रभाए। छ, अन्य नहीं' - मेम છે, તે લોકો આવો ઉલ્લાપ કરવાથી પોતાની ઉન્મત્તતા જ પ્રગટ કરે છે, કારણ કે બીજાને બોધ થયો
-अर्थसंप्रेक्षण(६८) तादृशेतराणामिति । तादृश्यश्चेतराश्चेति द्वन्द्वे पुंवद्भावाभावात् कथमिदमिति न वाच्यम्, सामान्यविशेषभावेन संबन्धात्, यथा-भूतमियं ब्राह्मणीति । तथा च माघ:
तदवितथमवादीर्यन्मम त्वं प्रियेति । प्रियतमपरिभुक्तं यद्दुकूलं दधानः ।
मदधिवसतिमागाः कामिनां मण्डनश्री-व्रजति हि सफलत्वं वल्लभालोकनेन ।। इति । (शिशु. ११-३३)
अत्र हि सफलस्य भावः सफलत्वम्, ततः किं सफलत्वं याति इत्याकाङ्क्षायां मण्डनश्रीरिति संबन्धः । तथात्रापि समाचक्षीत चार्वाक:-के प्रमाणेतरते । केषां तादृशेतराणाम् । इति जिज्ञासायामभिधीयतेप्रत्यक्षव्यक्तीनाम् । क्वचित्तादृशीतराणामित्यपि पादो दृश्यते । अयम् चार्वाकः ।
(६९) परावबोधार्थं चेत्यादि । प्रत्यक्षमेवैकं प्रमाणं नान्यदस्तीत्येतत् प्रतिपाद्यावबोधार्थमुल्लपन् उन्मत्ततामात्मनो लक्षयतीति संबन्धः । कुत इति । एतस्माद् न्यायात् । एनमेव च न्यायमाह
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |