Page Text
________________
न्यायावतार - श्लो. १
३९० ५"प्रथमानानामर्थानां किमपेक्षश्चकास्ति, शरीरापेक्ष इति चेत्, न, तस्यापि प्रकाश्यताविशेषात्, तस्मादन्तर्मुखाकारस्य बहिरर्थग्रहणे सति अयं घटामाटीकते नान्यथा । ३१. अथार्थापत्त्यादिना प्रमाणान्तरेण तदन्तर्निविष्टं गृह्यते, ततस्तदपेक्षया योक्ष्यते
न्यायश्भिતેથી જ્ઞાનને સ્વપ્રકાશી માનવું જ જોઈએ, નહીંતર કેટલા બધા દોષો આવશે, તેનું ભાન તો તમને હવે કરાવીશું -
જો જ્ઞાન માત્ર પરપ્રકાશક હોય, તો આ પદાર્થ દૂર છે, આ નજીક છે, એવો જે વ્યવહાર થાય छ, तेभा (२-1954j sोनी अपेक्षा मानश ?
પરપ્રકાશવાદીઃ- શરીરની અપેક્ષાએ.
જેનઃ- તે શક્ય નથી, કારણ કે શરીર પણ “પર” હોવાથી પ્રકાશ્ય જ છે. શરીર નજીક છે, એવો વ્યવહાર પણ થાય છે, તેમાં કોની અપેક્ષાએ નજીકપણું માનશો ?
એટલે એવું માનવું જ પડશે કે જ્ઞાન પાતાની અંદર પણ પ્રકાશક છે, જેની અપેક્ષાએ બાહ્ય અર્થોનો દૂર-નજીકપણાનો વ્યવહાર સંગત થાય. તેથી જ્ઞાન સ્વપ્રકાશક છે જ .
૦ અર્થપત્તિ વિગેરે પ્રમાણાંતરથી દૂર-આસન્નતાનો વ્યવહાર અસંગત છે ) (૩૧) પરપ્રકાશવાદીઃ- જ્ઞાન તો અર્થનો જ પ્રકાશ કરે. પણ અર્થપત્તિ વિગેરે અન્ય પ્રમાણોથી અંદર રહેલું જ્ઞાન પણ ગૃહીત થાય છે. અને પછી તે જ્ઞાનની અપેક્ષાએ દૂર-નજીકપણાનો વ્યવહાર थाय छे.
-अर्थसंप्रेक्षण(५०) प्रथमानानामिति । प्रकाशमानानाम् । (५१) अन्तर्मुखेत्यादि । अन्तर्मुखोऽन्तःप्रकाशक आकारो यस्य ज्ञानस्य तस्यैव बाह्यार्थपरिच्छेदे सति अयं दूरासन्नादिभेदः संगच्छते ।
(५२) अर्थापत्त्यादिनेति । यदि ज्ञानं मयि उत्पन्नं न स्यात् तर्हि अर्थप्रकटता मे न स्यात् तस्मादर्थप्राकट्यान्यथानुपपत्त्या ज्ञानं शरीरान्तर्निविष्टमिति व्यवस्थाप्यते । यदुक्तम्
नान्यथेहार्थसद्भावो दृष्टः सन्नुपपद्यते । ज्ञानं चेन्नेत्यतः पश्चात्प्रमाणमिति कल्प्यते ।। १ ।। इति ।
आदिशब्दान्नैयायिकमताभिप्रायेण प्रत्यक्षं गृह्यते । तथा हि-तेषां मते घटादिविषयं प्रत्यक्षं घटमेव परिच्छिनत्ति, यदा च घटप्रत्यक्षविषयं मानसाभिधानं प्रत्यक्षान्तरमुत्पद्यते तदा तेन घटादिविषयं प्रत्यक्षं मम उदपद्यतेति निश्चीयेत । तथा येषां मतेऽनुमानात्पृथगपत्तिर्नेष्यते, तन्मतेऽनुमानेन ज्ञानं ममोदपादीति व्यवस्थाप्यते इति, तदप्यनुमानमत्रादिशब्दाद् गृह्यते । तच्चानुमानं द्वेधा, दृष्टं सामान्यतोदृष्टं च । तत्र प्रत्यक्षपरिच्छेदार्थािनुमापकं दृष्टम्, यथा धूमो धूमध्वजस्य । स्वरूपविप्रकृष्टार्थं तु सामान्यतोदृष्टं, यथा गन्धादिज्ञानं घ्राणादेः । तथा हि-गन्धाधुपलब्धिः करणकार्या, क्रियात्वात्, या क्रिया सा करणकार्या यथा छिदिक्रिया, क्रिया चेयम्, तस्मात्करणकार्या; तथावत्यमप्यनुमानं
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |