Nyayavatara

SR No.: 005549
Original Sutra Author: N/A
Author: Saumyangratnavijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Publication Year: 2011
Total Pages: 408
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 342

0/३००
न्यायावतार 10 ३९०अस्मिंश्च हेतावनैकान्तिके स्थिते सर्वार्थानां स्ववाचकत्वसाधनद्वारेण शब्दाव्यतिरेकसाधनमपि दूरापास्तमेव । न चात्रापि प्रतिबन्धग्राहि प्रमाणम्-यो योऽर्थस्तेन तेन सवाचकेन भवितव्यम्, घटादिदृष्टान्तमात्रात्तदसिद्धेः, क्षणिकालक्ष्यद्रव्यविवर्तानां संकेतग्रहणोपायाभावेनाभिलपितुमशक्यतया अनभिलाप्यत्वसिद्धेश्च । क्षणभङ्गुरताप्रतिज्ञानं पुनरमीषामपि ऋजुसूत्रवन्निरसितव्यम् ।
२६८. तथा प्रत्येकमतापेक्षयापि स्वाभिप्रेतं प्रतिष्ठापयन्तस्तद्विपरीतं शब्दार्थं तिरस्कुर्वाणा दुर्नयतामात्मसात्कुर्वन्ति । एतावद्धि प्रमाणप्रतिष्ठितम्, यदुत विधिमुखेन शब्दोऽर्थस्य वाचक
-न्यायश्भिપદાર્થમાં અનભિલાપ્યત્વની સિદ્ધિ થઈ જાય છે. કોઈ કોઈ પદાર્થોના પર્યાયો જ એવા હોય છે કે તેનો સ્પષ્ટ રૂપે અનુભવ થતો હોવા છતાં શબ્દ દ્વારા કહી શકાતું નથી. તેથી જ તો કહેવાયેલું છે કે “શેરડી, ખીર, અને ગોળ વગેરે પદાર્થોની મીઠાશમાં ઘણો ફરક છે, છતાં સરસ્વતી પણ તેને કહેવા માટે સમર્થ નથી” સિદ્ધાન્તના રહસ્યોને જાણનારા જિનભદ્રગણી ક્ષમાશ્રમણે જણાવ્યું છે કે “અનભિલાપ્ય પદાર્થો કરતાં અનંતમો ભાગ જ શબ્દ દ્વારા અભિલાપ્ય છે અને જેટલા અભિલાપ્ય ભાવ છે તેનો અનંતમો ભાગ જ ઋતનિબદ્ધ છે.” શબ્દને વિષે કરેલી ક્ષણભંગુરતાની પ્રતિજ્ઞા પણ ઋજુસૂત્રની ક્ષણિકતાની જેમ ખંડન કરવા યોગ્ય છે.
०२७८ ... शह-सममि३०-सेवभूत id. मिरास... ० પૂર્વે શબ્દાદિ ત્રણેનો ભેગો મત લીધેલો. અહીં શબ્દ, સમભિરૂઢ, એવંભૂત એમ પ્રત્યેકના મતની સમાલોચના કરાય છે. જે લોકો પોતપોતાના મતની અપેક્ષાએ પોત-પોતાને અભિપ્રેત શબ્દનો અર્થ સ્થાપન કરે અને બીજી બાજુ પોતાના અભિપ્રાયથી વિપરીત શબ્દના અર્થનો તિરસ્કાર કરે છે તેઓ પણ દુર્નયપણાને પ્રાપ્ત કરે છે. પ્રમાણ દ્વારા આટલો જ નિશ્ચય થયો છે કે શબ્દ વિધિમુખે અર્થનો વાચક છે, પરંતુ એવો કોઈ નિયમ નથી કે આ શબ્દ આ જ પદાર્થનો વાચક છે, અન્યનો છે જ નહીં.
-अर्थसंप्रेक्षण(३९०) अस्मिंश्च हेताविति । शब्दप्रतीतावर्थस्य प्रतीयमानत्वाद् इत्येवंरूपे । (३९१) अलक्ष्यद्रव्यविवर्तानामिति । बालानामपि अतिप्रतीतत्वात् अलक्ष्ये इत्युक्तम्, यावता स्फुटमनुभूयमाना अपि केचन वस्तूनां पर्याया अनभिलाप्या एव । यदुक्तम्
इक्षुक्षीरगुडादीनां माधुर्यस्यान्तरं महत् । तथापि न तदाख्यातुं सरस्वत्यापि शक्यते ।। सिद्धान्तरहस्यं चात्रपन्नवणिज्जा भावा अणन्तभागो उ अणभिलप्पाणं । पन्नवणिज्जाणं पुण अणन्तभागो सुयनिबद्धो ।। (विशे. भा., १४१) [प्रज्ञापनीया भावा अनन्तभागश्चानभिलाप्यानाम् । प्रज्ञापनीयानां पुनरनन्तभागः श्रुतनिबद्धः ।।]
-0