Page Text
________________
न्यायावतार श्लो० १४
-
हेतोरपि क्वचित् प्रतिपाद्ये २० तदपेक्षतया तन्निरपेक्षतासिद्धेरिति, तदिदं सकलमाकलय्योक्तं तत्पक्षादिवचनात्मकमिति ।। १३ ।।
१५३. तदेवमर्थतः पक्षादीन् प्रस्तुत्य तावत् पक्षलक्षणमाह
123 साध्याभ्युपगमः पक्षः प्रत्यक्षाद्यनिराकृतः । तत्प्रयोगोऽत्र कर्तव्यो हेतोर्गोचरदीपकः ।। १४ ।। ન્યાયરશ્મિ –
-0
તેથી સાધ્યસિદ્ધિમાં જેમ હેતુ અંગભૂત છે, તેમ પક્ષાદિ પણ અંગભૂત જ છે, કારણ કે હેતુને પણ કોઈક વ્યક્તિની અપેક્ષાએ, પક્ષાદિની અપેક્ષા રહેતી હોવાથી, તે પણ સર્વથા નિરપેક્ષ તો નથી જ. તેથી નિરપેક્ષ ન હોવા છતાં, જેમ હેતુ સાધ્યસિદ્ધિનું કારણ છે, તેમ પક્ષાદિ પણ સાધ્યસિદ્ધિના કારણ બની જ શકે છે. આ બધું જોઈને જ ગ્રંથકારે પરાર્થાનુમાનને પક્ષાદિવચનાત્મક કહ્યું છે. (૧૩)
(૧૫૩) આ પ્રમાણે અર્થથી પક્ષાદિનું સ્વરૂપ કહીને, હવે પક્ષનું લક્ષણ બતાવવા ગ્રંથકારશ્રી પ્રસ્તુત શ્લોકને કહે છે -
(२३०) तदपेक्षतया पक्षाद्यपेक्षतया ।। १३ ।।
१५९
૦ પક્ષના લક્ષણનું નિર્વચન ૦
શ્લોકાર્થ:- પ્રત્યક્ષ વગેરેથી જેનું નિરાકરણ ન થઈ શકે એવો જે સાધ્યનો સ્વીકાર છે, તેને (સાધ્યસ્વીકારને) પક્ષ કહેવાય છે, એ પક્ષનો પ્રયોગ પરાર્થાનુમાનમાં કરવો જોઈએ, કારણ કે એ हेतुना विषयनो द्वीप छे. (१४)
-
વિવેચનઃ- જે વ્યક્ત કરાય તે *પક્ષ, આ પક્ષ સાધ્ય – અનુમેયના અભ્યુપગમ-સ્વીકારરૂપ છે. * आश्निडोनी (सभा४नो) खागण पोतानी प्रतिज्ञानो स्वीकार से ४ पक्ष छे.
- अर्थसंप्रेक्षण:
NG
-० शास्त्रसंलोक:
"
(123) "पक्षः प्रसिद्धो धर्मी, प्रसिद्धविशेषणेन विशिष्टतया स्वयं साध्यत्वेनेप्सितः, प्रत्यक्षाद्यविरुद्ध इति वाक्यशेषः।" न्यायप्रवे. पृ. १ । "स्वरूपेणैव स्वयमिष्टोऽनिराकृतः पक्ष इति । " - न्यायबि . पृ.७९ । "न्यायमुखप्रकरणे तु स्वयं साध्यत्वेनेप्सितः पक्षः पक्षोऽविरुद्धार्थोऽनिराकृतः इति पाठात् । " प्र.वा. अलं.परि.४। "साध्यं शक्यमभिप्रेतमप्रसिद्धम् ।" - न्यायवि.श्लो. १७२ । "इष्टमबाधितमसिद्धं साध्यम्।" - परीक्षामु. ३/१५ "अप्रतीतमनिराकृतमभीप्सितं साध्यम् । " . प्रमाणन. ३/१२ "सिसाधयिषितमबाध्यं साध्यं पक्षः । " प्रमाणमी. १/२/१३/
Jain Education International
* नैयायिको पक्षनी व्याघ्या संहिग्धसाध्यवान् उरे छे, ४भ े 'पर्वतो वह्निमान् धूमात् ' भां 'पर्वत' पक्ष छे. ४ नमते प्रतिज्ञा ४ पक्ष छे, भेटले 'पवर्ती वह्निमान्' से पक्ष छे, पर्वत से धभी छे...
* वादृमां सभाष्ठनाने प्राश्नि अहेवाय छे. उधुं छे े
“स्वसमयपरसमयज्ञां कुलजाः पक्षद्वयस्थिता क्षमिणः । वादपथेष्वभियुक्तास्तुलासमाः प्राश्निकाः प्रोक्ताः।।” - न्यायप्र. वृ. पृ.२४ । प्रमाणमी. पृ. ६३ । न्यायता . टी. पृ. १५८ ।
"अपक्षपतिताः प्राज्ञाः सिद्धान्तद्वयवेदिनः । असद्वादनिषेद्धारः प्राश्निकाः प्रग्रहा इव ।। " प्रमेयक. पृ. ६४९ । ।
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |