Nyayavatara

SR No.: 005549
Original Sutra Author: N/A
Author: Saumyangratnavijay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Publication Year: 2011
Total Pages: 408
Language: Gujarati, Sanskrit
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 162

© ૧૨૦
न्यायावतार 10
तर्हि, न समवायः; तदव्यतिरिक्तत्वात्, तत्स्वरूपवत् । 'भिन्नश्चेत्, स कथं तेषु वर्तेत
सामस्त्येन आहोस्विदेकदेशेन । तद्यदि सामस्त्येन, तदयुक्तम्, समवायबहुत्वप्रसङ्गात्, प्रतिसमवायि तस्य परिसमाप्ततावाप्तेः | Bअथैकदेशेन, तदप्यचारु, सांशताप्रसङ्गेन निरवयवत्वक्षतेः, स्वांशवर्तनेऽपि सामस्त्यैकदेशचोद्यावताराच्च । तत्रापि सामस्त्यपक्षे बहुत्वं तदवस्थमेव । एकदेशपक्षे त्वंशान्तरप्रसङ्गेनानवस्था । तन्न समवायबलाद् गमकतां प्रत्याशा
-અન્યાયરશ્મિ – જેન- ભિન્ન એવો સમવાય, સમવાયીઓમાં કઈ રીતે રહે છે? “સામત્યેન કે એકદેશથી?
2.A સમવાયીથી ભિન્ન એવો સમવાય, રૂપ-રસ વિગેરે સમવાયીઓમાં સામત્યેન અર્થાત્ સંપૂર્ણતયા રહે છે, એમ કહો તો સમવાય અનેક માનવાની આપત્તિ આવશે, કારણ કે પ્રત્યેક સમવાયીમાં તે સંપૂર્ણતયા રહે છે. (જ્યારે તમે તો સમવાયને એક જ માનો છો, તેથી અપસિદ્ધાંત થશે.)
2.B સમવાયીથી ભિન્ન એવો સમવાય, સમવાયીઓમાં એકદેશન - આંશિક પણે રહે છે, એમ માનીએ તો સમવાય એકદેશથી અમુક વ્યક્તિમાં, બીજાદેશથી અમુક વ્યક્તિમાં એમ સમવાયના અલગ-અલગ દેશ-અંશ-અવયવો થઈ જતાં, તમે જે સમવાયને નિરંશ અને નિરવયવ માનો છો, તેની ક્ષતિ થશે.
તથા, તમે જે કહ્યું કે “સમવાય એકદેશથી રહે છે' - તે અંગે આવો પ્રશ્ન ઉભો થાય છે કે માનો કે રૂપ-રસ બે સમવાયી છે, અડધો સમવાય રૂપમાં રહે છે, અડધો સમવાય રસમાં રહે છે – આમ સમવાયના બે અવયવ થયા. હવે વૈશેષિક-નૈયાયિકમતે, અવયવી અવયવમાં રહે છે. એટલે સમવાયરૂપ અવયવીને તેના બે ટુકડામાં રહેવું પડે. તે બંનેમાં તે સામસ્યથી રહે છે કે એકદેશથી ? સામત્યેન કહો તો સમવાય અનેક થઈ જાય અને એકદેશેન કહો તો સમવાય નિરવયવ ન રહે, સાથે-સાથે સમવાય જે એકદેશન એકદેશમાં રહે છે, તે એકદેશમાં પણ સમવાય કઈ રીતે રહે છે ? સામત્યેન કે એકદેશેન ? ... વગેરે પ્રશ્નપરંપરા ચાલતા અનવસ્થા થશે.
આમ સમવાયનું અસ્તિત્વ જ શક્ય નથી, તો પછી તે સમવાયના આધારે “રૂપાદિ તે રસાદિના ગમક છે” એવી વ્યવસ્થા તમે શી રીતે કરી શકો ?
ઉપરોક્ત સમવાયના નિરાસથી વૈશેષિકકલ્પિત સંયોગીરૂપ લિંગનું પણ ખંડન થાય છે, કારણ કે સમવાયપક્ષભાવી સર્વ દોષો અહીં આવે છે. તે આ રીતે - સંયોગ બંને સંયોગીથી અભિન્ન/ભિન્ન ? અભિન્ન હોય તો સંયોગ છે જ નહીં, ભિન્ન હોય તો બંનેમાં સામત્યેન/એકદેશેને ? સામત્ય હોય તો અનેકસંયોગ, એકદેશ હોય તો સાંશત્વ, ફરી તે દેશોમાં સામત્યેન કે એકદેશન એવી અનવસ્થા....
તથા વિરોધરૂપ લિંગ પણ, વિરૂદ્ધના અભાવનો ગમક બનવા દ્વારા છેલ્લે તો અન્યથાનુપપન્નત્વ'