Page Text
________________
Q. १०२
न्यायावतार 10
९२. एतेन संहृतसकलविकल्पावस्थायां १५६नैष प्रादुःष्यादित्येतदपि प्रतिक्षिप्तम, अस्य प्रमातुरिच्छया संहर्तुमशक्यत्वात्, मानसविकल्पसंहरण एव तत्सामोपपत्तेरिति । एतच्च शब्दसंपृक्तप्रत्यक्षपक्षादपि एकान्तनिर्विकल्पकप्रत्यक्षपक्षस्य १५७पापीयस्तां दर्शयद्भिरस्माभिरुंदग्राहि । ९३. परमार्थतः पुनः प्रत्यक्षे साक्षाच्छब्दोल्लेखो नेष्यते, विशदव्यवसायेनार्थ
-न्यायरश्मि (૯૨) (૪) તમે જે કહ્યું હતું કે “વિકલ્પાતીતદશામાં વિકલ્પ ન હોવા છતાં પણ, પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન થાય છે” - તેનો પણ પ્રતિક્ષેપ થયો, કારણ કે ઈન્દ્રિયજન્ય વિકલ્પજ્ઞાન, પ્રમાતાની ઈચ્છા માત્રથી નાશ ન પામે. ઈચ્છાથી તો માત્ર માનસવિકલ્પ જ નષ્ટ થાય છે. માટે વિકલ્પાતીત (જેમાં કોઈ માનસવિકલ્પ ન હોય તેવી) દશામાં પણ ઈન્દ્રિયજન્ય વિકલ્પજ્ઞાન તો હોઈ જ શકે છે.
આ બધી વાત, અમારા વડે ‘શબ્દસંસૃષ્ટ પ્રત્યક્ષ' રૂપ પક્ષ કરતાં “એકાંતનિર્વિકલ્પપ્રત્યક્ષ' રૂપ પક્ષ તે મહાપાપી છે, એમ બતાવતાં જ કરાઈ. બાકી હકીકત તો જુદી જ છે –
૦ નિર્વિકલ્પ - સવિકલ્પ અંગે જૈનોનું પારમાર્થિક મંતવ્ય ૦ (૯૩) પરમાર્થથી તો અમે પણ પ્રત્યક્ષમાં, સાક્ષાત્ શબ્દનો ઉલ્લેખ નથી માનતા, કારણ કે પ્રત્યક્ષ પોતે જ, સ્પષ્ટનિશ્ચય પૂર્વક અર્થનો સાક્ષાત્કાર કરવામાં ચતુર છે. તે શબ્દસંસર્ગની અપેક્ષા
-अर्थसंप्रेक्षण(१५६) एष इन्द्रियजो विकल्पः । (१५७) पापीयस्तामिति । पापं पातकं तद्योगात् पक्षोऽपि पापः, । ततोऽयमनयोरतिशयेन पापः, गुणाङ्गाद्वेष्ठेयसू (सिद्ध.७-३-९) इतीयस् । (१५८) उदग्राहीति | उपन्यस्तम्, उत्पूर्व इनन्तो ग्रहिरुपन्यासे वर्तते । यदजयःउद्ग्राहितमुपन्यस्ते बद्धाग्न्याहितयोरपि-इति ।
शास्त्रसंलोक(66) "बौद्धसम्मतं केवलं निर्विकल्पकप्रामाण्यपक्षं वैयाकरणसम्मतं केवलसविकल्पप्रामाण्यपक्षञ्च
निराकृत्य निर्विकल्पसविकल्पकोभयप्रामाण्यं व्यवस्थापयितुं कुमारिलेन चर्चा कृतास्ति - मी.श्लो.प्रत्यक्षसू.श्लो.८६-१४५। सैव चर्चा वाचस्पतिमिश्रेण न्यायवा.ता.टीकायम् (पृ.१३३-१३७) भट्टजयन्तेन न्यायमंजर्याम् 'पृ.९२-१००) श्रीधराचार्येण च प्रशस्तपा. कन्दल्यां 'पृ.१८९-१९४) भड्यन्तरेण विस्तरमुपनीता दृश्यते । सामान्यतो निर्विकल्पकप्रामाण्यप्रत्यवस्थानं प्रकरणपञ्जिकायां (पृ.४७-५१) दृष्टव्यम्। “प्रत्यक्षनिर्देशवदप्यसिद्धमकल्पकं ज्ञापयितुं ह्यशक्यम् । विना च सिद्धेर्न च लक्षणार्थो न तावकद्वेषिणि वीर सत्यम् ।।३३।।" इत्यनेन प्रतिविहितं युक्तत्यनुशासने निर्विकल्पकलक्षणम्। निर्विकल्पकस्य विविधरीत्या खण्डनं तु -> सन्मति.टी.पृ.४९९, स्या.रत्ना.पृ.७६, रत्नाकराव.पृ.१८, शास्त्रवा.टी.पृ.१५६, तत्त्वार्थरा.पृ.३९, अनेका.प.पृ. २०७, सिद्धिवि.टी.प्रत्यक्षसि.पृ.३२, तत्त्वार्थश्लो.पृ.१८५, प्रमाणपरी.पृ.५३, प्रमेयक.पृ.२९, न्यायवि.वि.पृ.३८४।। <-- इत्यादिषु द्रष्टव्यम् ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005549 |
| Book Title | Nyayavatara |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Saumyangratnavijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2011 |
| Total Pages | 408 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |