Siddhantalesa Sangraha

SR No.: 005539
Original Sutra Author: N/A
Author: Esther A Solomon
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1990
Total Pages: 624
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 555

सिद्धान्तलेशसंहः
સાઈ
39
શકે નાહ, કારણ કે નિવૃત કતમાં જવાબદાર તેના (—નિવત્ય'ના ) અવસ્થાનના ાસહિષ્ણુ હાવારૂપ વિરોધ કારણભૂત છે, અને કાર્ય ને ઉપાદાનની સાથે તેવા વિરેધ નથી. આવી શકા થાય તે ઉત્તર છે કે ના, કારણ કે કાય અને કારણને અન્યત્ર આવા વિરોધ ન દેખાતા હાય તે પણ અહી તેવા એક વિષયક જ્ઞાન અને અજ્ઞનવી પ્રયુક્ત વિરોધ છે, અને કાર્યાં અને કારણુ હોવા છતાં અગ્નિસ ચાગ અને પટના તવા વરાધ ાવામાં આવે છે. અન એવી દલીલ કરવી નહિ કે “ અગ્નિસ ચેગથી અવધવવવભાગની પ્રક્રિયાથી અસમાયિ-કારણુ અવા સાંચાગના નાશથી જ પટના નાશ થાય છે, અગ્નિસ ચાગથી નાહ. (મા દલીલ બરાબર નથી) કારણુ મળેલા ૫મા પણુ પૂત્રનો અવયવ-રચનાની અનુવૃત્તિ જોવામાં આવે છે તથી સુગરથી ચૂરા કરાયેલા ઘટની જેમ અવયવના વિભાગ જોવામાં નથી આવતા માટે ત્યાં અવ્યવના વિભાગ આદિની કલ્પના અપ્રામાણિક છે (—તેને માટે કેઈ પુરાવેા નથી). ત્ય! તન્તુ પશુ બળી જાય છે તેથી સમવાયિકારણના નાયથી પટના નાશ થાય છે અમ કહેવુ પણ બરાબર નથી, કારણ કે અશ્રુ, તન્તુ આદિની સાથે એક સાથે જ (એક સમયે જ) પટના દાહ જોવામાં આવે છે (—પટ મળી જતા જોવામાં આવે છે) તેથા ક્રમની કલ્પના અયુક્ત છે. જયાં નીચે ઊતરતાં અવયવના નાશ નથી હતા ત્યાં અયંત્રમાં અગ્નિના સયોગ થવાને કારણે જ નાશ કહેવા પડશે. (૧૧)
'વિષ્ણુ : શ ંકા રજૂ કરી છે કે જેમ ધટ્યાન મૂળ અજ્ઞાનનું નિવČક નથી તેમ બ્રહ્મજ્ઞાન પણ તેનું નિવત હેાઈ શકે નહિ, કારણ કે કોઈ વસ્તુ બીજી વસ્તુની નિત કે તા જ બની શકે જો તેમની વચ્ચે વિરાધ હોય, અર્થાત્ નિવ`ક નિવાય"ની સાથે રહેવાનુ સહન ન કરતુ હાષ, અહીં અન્ત:કરણુ બ્રહ્મવિષયક વૃત્તિનું ઉષાદાન કારણુ છે તેથી કાયરૂપ બ્રહ્મજ્ઞાન પોતાના ઉપાાનનું વિરોધી હાઈ શકે નહિ, કારણ કે લાઝ્મા કા તે ઉપાદાનસ્થિતિ વરાધી જોવામાં આવતું નથી.
આ શાનું સમાધાન એ છે કે અન્તઃકરણ બ્રહ્મવિષયઢ વૃત્તિનું ઉપાદાન છે, અજ્ઞાન વિંતુ ઉપાદાન નથી તેથી બ્રહ્મવિષયક વૃત્તિ અજ્ઞાનની નિવ`ક ખના શકે, અને માની લઈએ કે અજ્ઞાન બ્રહ્મવિષયક વૃત્તિનું ઉપાદાન છે તે પણ ઉપાદાન અને ઉપાદેયના નિય—નિવર્તકભાવના પ્રયાજ વિરોધ નથી હોતા એ સામાન્ય નિયમ છે, જેના અપવાદ, બ્રહ્મજ્ઞાન અને તેના ઉપાદાનની બાબતમાં જોવા મળે છે. નિવત્ય અને નિવક તરીકે માનેલા એક વસ્તુ વિષયક્રમ અનાન અને જ્ઞાનના વિરેશ્વ એ વિશેષ છે. જેનાથી સામાન્યરૂપે ઉપાદાન-ઉપાદેયભાવથી પ્રયુક્ત અવિરાધના બાધ ઉપપન્ન છે. અને કાય અને કારણમાં વિરાધ નથી હેાતા એવુ પણ નથ. અગ્નિસ યાગરૂપ કા પોતાના ઉપાદાનભૂત પદ્મના નામ કરે છે એમ આપણે જોઈએ છીએ. સંયાગ ક્રિશ્ન (એમાં રહેલા) ધમ છે અને એ બે મ તેનાં ઉપાદાન કારણ છે, તેથી પઢ અગ્નિસ યાગનું ઉપાદાન વિષ્ણુ છે.