Page Text
________________
सिद्धान्तलेशसमहः _ अन्ये तु 'एषोऽणुरात्मा चेतसा वेदितव्यः' (मुण्डक ३.१.९), 'दृश्यते त्वग्यया बुद्धया (कठ. ३.१२) इत्यादिश्रुतेर्मन एव अमसाक्षात्कारे करणम् । तस्य सोपाधिकात्मनि अहंवृत्तिरूपप्रमाकरणत्वक्लप्तेः । 'स्वप्नप्रपञ्चविपरीतप्रमात्रादिज्ञानसाधनस्यान्त:करणस्य' इत्यादिपञ्चपादिका विवरणग्रन्थैरपि तथा प्रतिपादनात् । 'अहमेचेदं सर्व सर्वोऽस्मीति मन्यते सोऽस्य परमो लोकः' (बृहद्. ४.३.४०) इति श्रुत्युक्ने स्वाप्ने ब्रह्मसाक्षात्कारे एव मनसः करणत्वसम्प्रतिपत्तेश्च । तदा करणान्तराभावात् । प्रसङ्ख्यानं तु मनस्सहकारिभावेनापि उपयुज्यते । 'वाक्यार्थभावनापरिपाकसहितमन्तःकरणं त्वम्पदार्थस्यापरोक्षस्य तत्तदुपाध्याकारनिषेधेन तत्पदार्थतामाविर्भावयति' इति भामतीवचनात् । 'ज्ञानप्रसादेन विशुद्धसत्वस्ततस्तु तं पश्यते निष्कलं ध्यायमानः' (मुण्डक ३.८.१) इति श्रुतावपि ज्ञानप्रसादशब्दितचिशैकाम्यहेतुनयैव ध्यानोपादानात् । न तु प्रसख्यानं स्वयं करणम् । तस्य कचिदपि ज्ञानकरणत्वाक्लुप्तेः । काम तुरकामिनीसाक्षात्कारादावपि प्रसख्यानसहकृतस्य मनस एव करणत्वोपपत्याऽक्लुप्तज्ञान करणान्तरकल्पनाऽयोगादित्याहुः ॥
- જ્યારે બીજા કહે છે કે આ અણુ (અત્યન્ત સૂક્ષ્મ, દુવિયઆત્માને મનથી nya। २४ २५' (भु९७४ 3.16), 'माय (प्रस च्यानया सकृत) सुद्धिधी ते જોવામાં આવે છે' (કઠ. ૩ ૧૨) ઈત્યાદિ શ્રુતિ છે માટે મન જ બ્રહ્મસાક્ષાત્કરમાં કરણ છે, કારણ કે તેને સે પાધિક આત્મામાં અહંવૃત્તિરૂપ પ્રમાનું કરણ માનવામાં આવે છે. “સ્વપ્ન પ્રપંચથી વિપરીત (વ્યાવહારિક) પ્રમાતા (મેય) આદિના જ્ઞાનના સાધન અન્તઃકરણનું ? ઈત્યાદિ પગપાદિકાવિવરણનાં વચનોથી પણ તે પ્રમાણે પ્રતિપાદન કરવામાં આ યુ છે. “હું જ આ બધું છું હું સવ સ્તુઓમાં સદુરૂપે અનુભવાતું સમકે બ્રહ્મ જ છું. તેથી સર્વ છુ. એમ તે (સ્વપ્નમાં બ્રહ્મવિ ) માને છે, તે એને પરમક છે' બહ૬. ૪૩.૨૦) આ કૃતિમાં કહેલા સ્વપ્નકાલીન બ્રહ્મસાક્ષાતકારમાં જ મનને કરણ માનવામાં આવ્યું છે તેમાં શ્રુતિનું સમર્થન છે, કારણ કે ત્યારે તેમના સિવાય બીજું કશું નથી હોતુ. પ્રસંખ્યાન તે મનના સહકારી તરીકે પણ ઉપયોગી બને છે, કારણ કે ‘વાજ્યાર્થિની ભાવનાના પરિપાકથી યુક્ત અન્તઃકરણ તે તે ઉપાધિના આકારને નિષેધ કરીને ત્ય પદાર્થ જે અપરાક્ષ છે तनी तत्-पहायता Aala ४२ छ (त्वम्नु तत्२१३५ ४ रे छे)' मेम ભામતીનું કથન છે.
“પણ તે નિાવશેષનું ધ્યાન કરતાં ચિત્તની એકાગ્રતાથી વિશુદ્ધ સત્ત્વવાળો તેથી તેને જુએ છે (મુડક ૩.૧.૮) એ શ્રુતિમાં પણ ધ્યાનનું ઉપાદાન
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005539 |
| Book Title | Siddhantalesa Sangraha |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Esther A Solomon |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1990 |
| Total Pages | 624 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |