Page Text
________________
ધાર:) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
५९० अहेतोरपि तथाभावकल्पनाऽविरोधात् अस्याप्यर्थक्रियोपपत्तेः तत्करणस्वभावत्वात् अनित्यत्वादेः सर्वतः सर्वार्थक्रियाऽभावेनेहाप्रयोजकत्वात् । तत्करणस्वभावत्वस्य च
ચાહ્યા . अविद्यमानहेतोरप्यनाद्यण्वादेः, किमित्याह-तथाभावकल्पनाऽविरोधात् तथाभावः-नित्यभावस्तत्कल्पनाऽविरोधात् । तथाहि-अहेतुरेव कश्चित् संत्स्वभावः सन्नित्य इति किमत्र क्षुण्णम् ? | नित्यस्य क्रम-योगपद्याभ्यामर्थक्रियाविरोध इत्याशङ्काऽपोहाय आह-अस्यापि-अधिकृतनित्यस्य अर्थक्रियोपपत्तेः । उपपत्तिश्च तत्करणस्वभावत्वात्-अर्थक्रियाकरणस्वभावत्वात् । अयं चात्र प्रधान इति विपक्षे बाधामाह-अनित्यत्वादेः । इह-अर्थक्रियायामप्रयोजकत्वात् इति योगः । अप्रयोजकत्वं च सर्वतः सर्वार्थक्रियाऽभावेन । न ह्यनित्य इत्येव सर्वो भावः सर्वामर्थक्रियां करोति, नित्य इत्येव वा, तथा अदर्शनात्, अतो यो यदर्थक्रियाकरणस्वभावः स तां करोतीति तत्करणस्वभावत्वमेवात्र प्रयोजकमिति । अत एवाह-तत्करणस्वभावत्वस्य च-अर्थक्रिया
એક અનેકાંતરશ્મિ
” સ્વભાવવાળો) માને છે... એટલે નિત્યજનનસ્વભાવી કોઈ જ પદાર્થ નથી એવું ન કહી શકાય...
(૨૪૧) બીજી વાત, “તેવો =નિત્યજનનસ્વભાવી) હેતુ ન હોવાથી, કોઈ પણ પદાર્થ નિત્ય નથી..” એવું પણ ન કહી શકાય, કારણ કે અનાદિકાલીન પરમાણુઓનો કોઈ નિત્યજનનસ્વભાવી હેતુ ન હોવા છતાં પણ, તેઓ નિત્ય-સસ્વભાવ તો કહેવાય જ છે... (ભાવ એ કે, હેતુ વિના જ કોઈ સસ્વભાવી હોવા સાથે નિત્ય હોય, તો તેમાં વાંધો શું?)
(એટલે હેતુ ન હોવા માત્રથી નિત્ય પદાર્થનું નાસ્તિત્વ ન કહેવાય.) તેથી તો નિત્ય પદાર્થની નિબંધ સિદ્ધિ થશે...
બૌદ્ધ : પણ નિત્ય પદાર્થમાં તો (૧) ક્રમ, કે (૨) યુગપતુ=અક્રમ એક રીતે અર્થક્રિયા ઘટતી નથી, તો તેને શી રીતે મનાય ? - સ્યાદ્વાદી: અરે બૌદ્ધ ! નિત્યપદાર્થમાં પણ અર્થક્રિયા સંગત જ છે, કારણ કે અર્થક્રિયા કરવાનો સ્વભાવ તો તેનો પણ છે... આ અર્થક્રિયા કરવાનો સ્વભાવ જ અર્થક્રિયામાં પ્રયોજક છે, નિત્યત્વઅનિત્યત્વાદિ નહીં... (આશય એ કે, તે સ્વભાવથી જ અર્થક્રિયા થાય છે, અનિત્યસ્વાદિ હોય તો જ અર્થક્રિયા થાય એવું નથી...)
પ્રશ્ન : પણ એવું કેમ ?
ઉત્તર : કારણ કે પદાર્થ “નિત્ય હોય કે અનિત્ય હોય તેટલા માત્રથી તેઓ બધી જ અર્થક્રિયા કરે એવું નથી, કારણ કે તેવું ક્યાંય દેખાતું નથી...
ભાવ એ કે, જો અનિત્યાદિ જ અર્થક્રિયામાં પ્રયોજક હોય, તો બૌદ્ધની દૃષ્ટિએ બધા પદાર્થો અનિત્ય હોવાથી – અર્થક્રિયાના પ્રયોજક હોવાથી - તેઓ દ્વારા બધી જ અર્થક્રિયાઓ થવી જોઈએ...
૨. ‘ સ્વભાવ:' તિ ઇ-પાસ: . ૨. “શૂનમ્' ત ઇ-પ: 1 રૂ. “ ક્રિયા' તિ -પાટિ: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005533 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 438 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |