Page Text
________________
-
૧૬ ૩ -
ઉદાહરણથી સમજણ દેવદત્ત નામના પુરુષના દ્રષ્ટાંતથી આ સમજી શકાય. ‘એ દેવદત્ત સ્યાદપુત્ર, સ્વાદ અપુત્ર, સ્વાદ પુત્રાપુત્ર, ઈત્યાદિ રૂપ છે.” તાત્પર્ય એ છે કે વિભિન્ન અપેક્ષાઓ થી દેવદત્ત પુત્ર પણ છે, પિતા પણ છે, મામા પણ છે, ભાણેજ પણ છે, ભાઈ પણ છે, પતિ પણ છે, શત્રુ પણ છે, મિત્ર પણ છે. એ તો ઠીક પણ એ દેવદત્તને આ વિભિન્ન રૂપોમાંથી પ્રત્યેક રૂપમાં સાત-સાત ભંગ ઘટીત થઈ શકે છે. જેવી રીતે, એ પુત્ર પણ છે, અપુત્ર પણ છે, પુત્રાપુત્ર પણ છે ઈત્યાદિ, પિતા છે, અપિતા છે, પિતાઅપિતા પણ છે ઈત્યાદિ, મામા પણ છે, અમામા પણ છે, મામા-અમામા પણ છે ઈત્યાદિ.
પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં પરસ્પર વિરુદ્ધ પ્રતીત થવાવાળા નિત્ય-અનિત્ય, એક- અનેક, ભાવ-અભાવ આદિ જેટલા પણ ધર્મ-યુગલ છે એ બધામાં આ સાત ભંગ અવતરિત થાય છે. વસ્તુના પ્રત્યેક ધર્મમાં સપ્તભંગીની યોજના કરી શકાય છે અને વસ્તુના સ્વરૂપને સમજવા માટે કરવી પણ જોઈએ .
અનેકાન્ત અને સ્યાદ્વાદ (સ્યાદ્વાદ): વસ્તુનું સ્વરૂપ અનેકાન્તાત્મક છે. પ્રત્યેક વસ્તુ અનેક ગુણધર્મો થી યુકત છે. અનંતધર્માત્મક વસ્તુજ અનેકાન્ત છે અને વસ્તુના અનેકાન્ત સ્વરૂપને સમજાવવાવાળી સાપેક્ષ કથન પદ્ધતિને સ્યાદ્વાડ કહે છે. અનેકાન્ત અને સ્યાદ્વાદમાં ઘોત્ય-ધોતકનો સંબંધ છે.
સ્યાદ્વાદ સમસ્ત વસ્તુઓના સ્વરૂપને સિદ્ધ કરવાવાળો અહંત સર્વશનોઅસ્મલિત (નિબંધ) શાસન છે. એ કહે છે અનેકાન્ત સ્વભાવવાળી હોવાથી બધી વસ્તુઓ અનેકાનાત્મક છે. જે વસ્તુત છે તે જ અત છે, જે એક છે, તે અનેક છે, જે સત્ છે તે જ અસત્ છે, જે નિત્ય છે તે જ અનિત્ય છે- એ પ્રમાણે એક વસ્તુમાંવસ્તુત્ત્વની ઉત્પાદકપરસ્પર વિરુદ્ધબેશક્તિઓનું પ્રકાશિત થવું અનેકાન્ત છે.
અનેકાન્ત શબ્દ “અનેક’ અને ‘અંત’ બે શબ્દો મળીને થયો છે. અનેકનો અર્થ થાય છે એથી અધિક. એથી અધિક બે પણ થઈ શકે છે અને અનંત પણ. બે અને અનંત વચ્ચે અનેક અર્થ સંભવ છે તથા અંતનો અર્થ છે ધર્મ અથવા ગુણ. પ્રત્યેક વસ્તુમાં અનેક ગુણ વિદ્યમાન છે, એટલે જ્યાં
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005526 |
| Book Title | Jain Darshan Amulya Tattva Chintan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ramniklal Savla |
| Publisher | Ramniklal Savla |
| Publication Year | |
| Total Pages | 346 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 6 MB |