Jain Darshan Amulya Tattva Chintan

SR No.: 005526
Original Sutra Author: N/A
Author: Ramniklal Savla
Publisher: Ramniklal Savla
Total Pages: 346
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 6 MB

Page 165

૧૫૬
વિષય છે; આ જ કારણ થીગમ નયને જ્ઞાન નય પણ કહેવામાં આવે છે અને અર્થ નય તો એ છે જ.
દર્પણમાં પ્રતિબિમ્બિતમોર, મોરતો છે જનહિ, મોરનું પરિણમન પણ નથી; દર્પણની સ્વચ્છ અવસ્થા છે, દર્પણનું જ પરિણમન છે અને જાણવાવાળા જ્ઞાનનો ય પણદર્પણ છે, દર્પણની નિર્મળ અવસ્થા છે, મોર નથી. આવી જ રીતે જ્ઞાનમાં પ્રતિબિબૂિત થવાવાળું સત્-અસત્ પદાર્થ તત્સંબંધી વિકલ્પ-સંકલ્પ-કલ્પનાઓ જ્ઞાન જ છે, જ્ઞાનનું પરિણમન છે. જ્ઞાન સિવાય બીજું કાંઈ નથી. એને જાણવાવાળો જ્ઞાનનો શેય, જ્ઞાન જ છે. જ્ઞાનની પર્યાય છે, એ જોયરૂપ જ્ઞાનમાં ઝળકાવાળો કોઈપણ અન્ય પદાર્થ નથી. આવી સ્થિતિ હોવાથી જેવી રીતે મોર પર ખુશ થયેલા લોકો, દર્પણમાં પ્રતિબિસ્મિત મોરને જોઈને તેને દર્પણ કહેવાને બદલે મોર કહી દે છે, એવી રીતે જ્ઞાન પર્યાયમાં પ્રતિબિમ્બિત સત્ અસત્યોને જોઈને એ જ્ઞાન પર્યાય ને એમાં પ્રતિબિમ્બિત છૂયોરૂપ કહી દે છે.
જોકે દર્પણ માં મોરની સત્તા નથી, એટલે એ અસત્ જ છે. છતાં પણ એનું પ્રતિબિસ્મિતો છે ને-આ અપેક્ષાથી એને કથંચિત સત્ પણ કહી શકાય, એટલે એ કથંચિત સત્ પણ છે અને કથંચિત અસત્ પણ છે.
આ રીતે સત્ અને અસત્ સંકલ્પિત જોયોને જાણવાવાળી જ્ઞાન પર્યાયને જાણવી જ્ઞાન નયનું કાર્ય છે. બેગમનયા હવે ગમનયનું સ્વરૂપ જાણીએ.
અનિષ્પન્ન અર્થમાં સંકલ્પ માત્રને ગ્રહણ કરવાવાળા નયને નૈગમ નય કહે છે. જેનય અતીત અને વર્તમાનને વિકલ્પરૂપથી સાધે છે તેને ગમનય છે. એ પરિભાષામાં આધાર પરમૈગમ નયના ત્રણ પ્રકાર છે. ૧. ભૂતનગમ નય ૨. ભાવી નૈગમ નય ૩.વર્તમાનનગમ નય
આનય સંકલ્પને ગ્રહણ કરવાવાળોનય છે. જગતમાં કંઈ બની રહ્યું છે કે નહિ-એનાથી એને કોઈ પ્રયોજન નથી. સંકલ્પના આધાર પર અનિષ્પન્ન કાર્યમાં પ્રયોજનવશ નિષ્પન્ન કાર્યની જેમ વ્યવહાર કરવાવાળો આ નય સત્ અને અસત્ બધાને પોતાનો વિષય બનાવે છે.
આ પરિવર્તનશીલ જગતના પ્રત્યેક પ્રાણી પોતાના વિચારાત્મક જગતમાં અનેક પ્રકારની કલ્પનાઓતો ક્યારે છે, પણ સાથે સાથે પોતાનો સંભવ-અસંભવવિકલ્પોને સાકાર કરવાને માટે અનેક પ્રકારના સંકલ્પપણ